Blogpost:
Athena
Het boek of de film? De voorlezer
Probeer je in te leven in dit beeld. Je bent scenarioschrijver, regisseur of acteur. En je leest een boek. Het verhaal grijpt je aan, een personage spreekt tot je verbeelding. Wat doe je? Delen van het script spelen al door je hoofd, in gedachten zoek je al naar locaties en mensen of je ziet jezelf al helemaal in een van de rollen in het verhaal. Je móet een film maken van dit boek. Zo gaat het regelmatig. Boeken worden verfilmd.
En nu de andere kant, jij als de lezer die niet meedoet aan de verfilming, maar je komt kijken. De vergelijking tussen het boek en de film dringt zich op. Als je eerst de film hebt gezien, is het lastig loskomen van de beelden van een ander. Als je eerst het boek hebt gelezen, blijf je je eigen beelden vergelijken met die van de filmmaker. Niet iedereen wil de film zien van het boek, maar mij boeit het. Welke keuzes zijn er gemaakt, wat wordt weggelaten, wat toegevoegd? Ik dacht hier veel aan toen ik De voorlezer van Bernhard Schlink las.
Het verhaal
Even de grote lijnen van het boek, voor wie het niet kent. Duitsland in de jaren vijftig. Michael is een jongen van 15. Als hij brakend in een doorgang bij een oud huis staat, krijgt hij hulp van Hannah. Als Michael genezen is van de geelzucht die hij blijkt te hebben, gaat hij haar bedanken. Er ontstaat in de weken die volgen een sexuele relatie tussen de jongen en de vrouw, die dan halverwege de 30 is. Hun ontmoetingen krijgen een vast patroon; hij leest haar voor, ze gaan samen douchen en hebben dan sex. En op een dag is Hannah weg. Michael zoekt haar en leeft met het gevoel dat hij er schuld aan heeft. Hij leeft door in een soort verdoving, haalt zijn diploma en gaat rechten studeren.
In zijn studententijd schrijft hij zich in voor een college over een oorlogsproces. Dat proces gaat onder anderen tegen Hannah. Zij blijkt in de oorlog kampbewaakster te zijn geweest in Auschwitz en verantwoordelijk voor de dood van een grote groep vrouwen. Michael woont het proces bij. Het blijkt dat Hannah zich in het kamp ook heeft laten voorlezen. Tijdens een wandeling dringt het ineens tot Michael door waarom dat is: Hannah kan niet lezen of schrijven. Meteen vallen allerlei gebeurtenissen op hun plaats. En meteen heeft Michael een dilemma. Hannah wordt beschuldigd van het schrijven van het rapport over de dood van een grote groep vrouwen, maar houdt in de rechtbank geheim dat ze niet kán schrijven. Mag Michael ingrijpen en haar, tegen haar wil, redden van levenslang? Hij besluit het niet te doen en Hannah verdwijnt in de gevangenis.
Als Michael heeft achterhaald waar zij zit, stuurt hij haar een cassettespeler en bandjes waarop hij boeken heeft ingesproken. Hij blijft haar voorlezen. Na een aantal jaren komen er korte briefjes van Hannah, waarin ze hem bedankt en kort commentaar geeft op de boeken. Michael schrijft nooit terug, hij stuurt alleen de cassettes. Hannah heeft met behulp van de bandjes leren lezen en schrijven.
Na 18 jaar gevangenisstraf krijgt Hannah gratie. De directrice van de gevangenis vraagt Michael om hulp bij haar re-integratie. Hij helpt. De dag voor haar vrijlating ziet hij Hannah voor het eerst weer. Als hij haar de volgende dag wil ophalen, is Hannah dood. Ze heeft geld achtergelaten voor de enige overlevende uit het concentratiekamp die bekend is en draagt Michael op dit aan haar te geven. Ook dat doet hij.
De film of het boek?
De film heb ik jaren geleden gezien, maar de beelden zijn nog steeds helder. Tijdens het lezen van de eerste hoofdstukken speelden die steeds voor mijn ogen. Kate Winslet is niet zomaar een actrice, per slot van rekening. Pas langzaam kwamen mijn eigen beelden ervoor in de plaats. Vooral de karakterbeschrijvingen droegen daaraan bij. Ik beleefde hen in het boek anders dan in de film.
Het grootste verschil tussen de film en het boek zijn namelijk de emoties. De personages in het boek houden hun emoties binnen. Ze houden hun belangrijkste verhalen voor zichzelf. Michael is na het vertrek van Hannah jarenlang verdoofd maar leidt een ogenschijnlijk normaal leven. Het is onvermijdelijk bijna dat er een Hollywoodsausje over het boek heen moest om de film toegankelijk te maken voor het grote publiek. In dit geval vind ik het niet storend omdat de grote lijn overeind blijft. Het is meer dan duidelijk dat Michael getekend is door zijn relatie met Hannah. De schaamte die Hannah heeft over haar analfabetisme en Michaels dilemma daarover zijn heel goed in beeld gebracht. Logischerwijs ligt de nadruk in de film sterker op de verloren liefde. Het verhaal moet een groot publiek aanspreken.
Nu, na het lezen van het boek, heeft het boek mijn voorkeur. De beschouwingen en de beeldspraak zijn rijker. Eén voorbeeld:
Wanneer bij vliegtuigen de motoren uitvallen, is dat niet het einde van de vlucht. Vliegtuigen vallen niet als stenen uit de hemel. Ze glijden verder, de reusachtige veelmotorige passagiersvliegtuigen wel twee tot drie kwarier lang, om dan bij de landingpoging de pletter te slaan. De passagiers merken niets [...] De zomer was de glijvlucht van onze liefde. Of beter van mijn liefde voor Hannah; over haar liefde voor mij weet ik niets.
En beeld als dit is in een film niet te verwerken, zeker niet in een hollywoodfilm. De schoonheid van de vergelijking is wat het lezen van dit boek zo prachtig maakt. Er zijn films van boeken die je beter niet kunt zien. Hier is dat niet het geval. Ze kunnen onafhankelijk naast elkaar staan, ookal kies ik voor het boek.
