Blogpost:
Renate Kerkhofs
Uniek in Vlaanderen: de nieuwjaarsbrief.
En België? België is gekend om chocolade, bier en het Atomium, een uniek gebruik dat het land typeert heeft België echter niet.
Maar gelukkig bestaat er in het Vlaamse vlakke land een traditie die de eer redt. Een traditie die zo uniek is dat hij enkel in Vlaanderen gekend is. Een traditie die bovendien al eeuwenlang meedraait. Vlaanderen heeft iets dat geen enkel land noch streek in de wereld heeft. Vlaanderen heeft… de nieuwjaarsbrief.
Het begon allemaal in 1573. Uit dat jaar stamt de oudst bewaard gebleven nieuwjaarsbrief. Die werd geschreven door Jan Moretus aan zijn schoonvader Christoffel Plantijn.
En het bleef niet bij die ene brief blijkt uit de archiefcollectie van de bekende Antwerpse uitgeversfamilie.
Ten huize Plantijn-Moretus was het een gewoonte om nieuwjaarsbrieven voor te lezen aan vader en grootvader. Zo bewees ook zoon Balthasar feilloos aan te voelen hoe een goede nieuwjaarsbrief in elkaar zat. ‘Vrede is het kostbaarste op aarde en geschenken bevestigen en versterken de vrede,’ schreef hij in dichterlijk Latijn aan zijn grootvader. Hij werd ervoor beloond met een stapel boeken.
Het declareren van nieuwjaarsbrieven was in de 16de eeuw nog verre van ingeburgerd. Het bleef beperkt tot de hogere kringen. Jantje met de pet kon zich immers geen prachtig versierde nieuwjaarsbrief met reliëfkrullen of in goudprint veroorloven.
Later ging het onderwijs zich ermee bemoeien. Helaas viel Jantje opnieuw uit de boot want lang niet alle kinderen liepen in die tijd school. De leerplicht werd in België immers pas ingevoerd in 1914. Met het schrijven van nieuwjaarsbrieven in de klas sloeg het onderwijs twee vliegen in één klap. Het leerde kinderen correct schrijven -want in zo’n brief mochten uiteraard geen schrijffouten voorkomen- en het leerde kinderen om te spreken voor een groep.
Einde 18de, begin 19de eeuw waren de brieven vol nieuwjaarswensen niet langer een zaak van kinderen alleen. Ook pakjesdragers, postbodes, lantaarnaanstekers en anderen sloten zich aan bij de jaarlijkse traditie. Niet omdat ze hoopten dat iedereen het goed zou stellen in het nieuwe jaar wel omdat ze in ruil voor de wensen rekenden op een fooi. Want laten we eerlijk zijn: geen enkel kind declareert zo’n brief louter voor de lol. In vroegere tijden stelde men zich nog wel eens tevreden met voedsel of geschenken. Tegenwoordig rekenen de onschuldige zieltjes vooral op een uitkering in harde valuta.
Begin 20ste eeuw werden het schrijven en voorlezen van nieuwjaarsbrieven gemeengoed. Waar de kinderen van de gewone werkmens het hielden op ‘Lieve ouders,’ klonk uit de kinderkeeltjes van betere komaf het chiquere ‘Mes chers parents’.
Dit hield in dat leerlingen op de nieuwjaarsbrieven-schrijfdag met schone handjes naar school kwamen. Vlekken op het goudomrande papier waren uit den boze. Maandenlang al was men bezig met de voorbereiding in de les kalligrafie zodat de kinderen op het moment suprême in sierlijke krulletters hun wensen konden neerschrijven. Die bedachten ze overigens niet zelf. Aan spontaniteit werd nog weinig belang gehecht. De tekst werd door de meester voorgeschreven op bord. Aan de kinderen om die foutloos te kopiëren. Nieuwe pen, inktpot en vloeitje waren die dag nooit ver buiten handbereik.
De taal was in die tijd nog erg vormelijk. Voor grappige rijmpjes en dito wensen was er geen plaats. Respect en vroomheid waren de norm. Dat getuigt deze brief die Anna schreef aan haar meter in 1967.Liefste Meter.
Met ongeduld
heb ik getracht naar deze eerste dag
van het nieuwe jaar.
Vandaag krijg ik immers de gelegenheid
U te zeggen hoe graag ik U zie
en hoe zeer ik U geluk wens.
Ik dank U hartelijk voor uw belangstelling
en uw vriendschap, die mij zo gelukkig maken.
Dat het nieuwe jaar 1968 U veel geluk brenge
met daarbij een uitstekende gezondheid.
Mogen al uw ondernemingen aan uw
verlangens beantwoorden.
Vanzelfsprekend zal ik mijn best doen
opdat U over mij tevreden zoudt zijn.
Ik zal mij voornaam gedragen,
goed leren
en mijn ouders helpen als dit nodig is.
Dit zijn, liefste Meter,
bij het begin van het jaar 1968
de vurige wensen en de oprechte gevoelens van
uw dankbaar doopkind, Anna.
1 januari 1968.
De vormelijke taal is in de loop der jaren flink geëvolueerd. Rijmen en dichten werden de norm; rijm op kop, inhoud achterop. Dit wenste Sarah haar ouders in 1985.Lieve ouders.
Hier is je kleine guit,
want ’t oude jaar is weeral uit.
’t Nieuwe jaar kwam ook al piepen,
deze nacht terwijl wij sliepen.
En zoals de grote mensen,
kom ik je nieuwjaar wensen.
Moge ’t nieuwe jaar je geven
veel geluk op al je wegen.
En je krijgt van je kapoen,
nog een dikke nieuwjaarszoen.
Je Sarah.
1 januari 1985.
Tegenwoordig kan en mag zowat alles. Brieven worden aangepast aan de tijdsgeest. Het mag wat speelser en originaliteit is een troef.
Beste peter.
Net als vorig jaar,
heb ik een hele lijst met wensen klaar.
Maar misschien heb je niet alles nodig.
Zijn een aantal zaken overbodig.
Dus lees ik de wensen aan jou voor.
En wat je niet nodig hebt, streep ik door.
Zit er iets bij dat je wel gebruiken kan,
dan vink ik dat aan, dat is het plan.
Zullen we beginnen, ben je klaar?
Dan zijn hier de keuzewensen voor dit jaar.
gezondheid
cadeautjes
pech
liefde
geld
huisdieren
vriendschap
kinderen
ruzie
feestjes
een dikke buik
plezier
geluk
Je honnepon.
Hi ieder1
Whappe wil ik niet.
SMS is uit de tijd.
Mail, geen skype noch tweet.
Dat past niet bij deze gelegenheid.
Ook niet via fb een bericht.
Maar wel IRL dan zie je mijn gezicht.
Dit zal je zeker plzren.
Het is feest VAN8,
we hebben iets te 4en.
Als je nog ff w8.
Het is echt, er is een jaar voorbij.
De komst van nieuwjaar maakt me :-)
Ik heb wat wensen voor jou klaar.
Ja, ik heb aan jou ged8.
Ik wens je een vetfijn jaar
met veel LUV, voorspoed en kr8.
Een goede gezondheid en veel suc6.
Een jaar zonder al te veel stress.
We zijn gekomen aan het einde van mijn pb.
Ik moet dringend stoppen want 2018 is in zicht.
2 U from me.
Jaarlijks zorgt de pre-kerstvakantieperiode (lees: nieuwjaarsbrievenschrijftijd) voor de nodige stress bij de kinderen maar nog meer bij juf of meester. De tijdsdruk en de verantwoordelijkheid om nette werkjes af te leveren wegen. Leuk, origineel, grappig of ontroerend uit de hoek komen is een must. Bovendien is het uit den boze om elk jaar met dezelfde brief op de proppen te komen, tenslotte zit er altijd wel een broer of zus van een kind uit het vorige jaar in de klas. En die kan je niet naar huis sturen met eenzelfde tekst!
Maar de herinnering aan al die inspanningen verdwijnt als sneeuw voor de zon als de kinderen hun kustwerkjes overhandigen aan de gelukkigen in kwestie. Dat moment maakt alles goed.
En laten we wel wezen. Een unieke traditie als deze, enig in de wereld, moeten we toch in ere houden.
(uit: Inventief met de nieuwjaarsbrief, Renate Kerkhofs, ISBN 9789402168198)
Lees verder op mijn site
