Pensioen

Wie inmiddels vertrouwd is geraakt met de vaak herhaalde uitspraak dat Pensioen (1937) het minst gelezen verhaal uit Elsschots oeuvre is, dat nergens bij hoort en mede daardoor 'het ondergeschoven kindje van de Elsschot-studie' is geworden, zal versteld staan van de overweldigende ontvangst die het boek bij zijn verschijning ten deel viel. Zowel bij het koperspubliek als bij de literaire critici won Pensioen het in populariteit van Elsschots vorige boeken, zelfs in katholieke kring. Het werd bekroond met de Prijs der Vlaamsche Provinciën, de belangrijkste onderscheiding die de schrijver tot dan toe te beurt was gevallen. De schrijver zelf zal vooral ingenomen zijn geweest met de aandacht voor de scherpheid van zijn verhaal. 'Elsschot [schrijft] met vitriool [maar] met een raakheid die aangrijpend is', aldus een recensent. Zo had hij het immers ook bedoeld: ''t Is heel anders dan Tsjip. Veel, veel nijdiger. [...] 't Is de gekste geschiedenis die je je kan voorstellen en 't is waar gebeurd.'
Elsschot had zich ditmaal laten inspireren door een twintig jaar oud verhaal rond zijn schoonmoeder, die model staat voor 'dat heele pak moederliefde' in Pensioen. Het literaire resultaat was er niet minder om.
Menno ter Braak schreef: 'De bladzijden, die aan deze figuur gewijd zijn, behooren tot de allerbeste van Elsschots werk en geven er een tragisch karakter aan.' Deze editie is tot stand gekomen onder auspiciën van het Constantijn Huygens Instituut voor tekstedities en intellectuele geschiedenis van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.