Onbekend is onbemind!

Hoe ik op dit boek ben uitgekomen, dat nog geen enkele recensie heeft op Hebban, en zelfs geen foto van een cover? Dat heeft alles te maken met mijn recente vriendschap met een Oekraïense vluchtelinge, die in de zomer van 2022 op 500 meter van ons huis kwam wonen en wiens moedertaal Russisch is… Zij deed haar best om Nederlands te leren, en uit solidariteit besloot ik wat Russisch te leren… Wat ondertussen een uit de hand gelopen hobby is geworden :-)

Na anderhalf jaar leren, wou ik eens testen in hoeverre ik in staat ben om een Russisch boek te lezen. Onze lokale bibliotheek biedt een bescheiden collectietje van Russische boeken aan… Et voilà, Тяжёлый песок, ‘Zwaar zand’, werd het! Naar mijn mening een prachtig boek, veel te onbekend…

Volgens veel samenvattingen gaat het boek over de Tweede Wereldoorlog, maar dit klopt eigenlijk niet. Meer dan de helft van het boek beschrijft de familiegeschiedenis van het hoofdpersonage, de joodse Boris Ivanovskiy, van 1911 tot aan de Tweede Wereldoorlog: zijn grootouders, ooms en tantes aan beide kanten, de ontmoeting van zijn ouders, hun huwelijk, hun zeven kinderen, hun leven in een Oekraïens stadje, de collectivisering, hoe elk kind volwassen wordt en zijn eigen weg zoekt,… Elk familielid wordt uitgebreid en levendig beschreven: prachtig.

Dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit: een kantelpunt in het boek. Boris zelf wordt naar het front geroepen en blijft zo gespaard van de jodenvervolging. Zijn wedervaren aan het front en de ontmoeting met zijn toekomstige echtgenote worden beschreven, maar je vraagt je toch af: wat gebeurt er ondertussen met zijn familie? Rybakov heeft elk familielid zo uitgebreid beschreven, dat het voelt alsof je die mensen echt kent, en je hoopt dat ze zichzelf op de een of andere manier hebben kunnen redden… Maar hij doorprikt die hoop al vlug: in 2/3e van het boek zegt Boris dat hij terugkeerde naar zijn stadje, om te horen dat zijn hele familie dood is.

Op dat moment krijg je zin om het boek dicht te slaan en tegen de muur te gooien. Al die mensen, de romantische Jakob Ivanovskiy, Iron Lady Rachel Rachlenko, de kleine Igor en Olga, patriarch Abraham, vechtersbaas Henry, steenrijke gluiperd Josef, en al die anderen, allemaal zo indringend beschreven, gewoon dood, zonder meer? Maar dan besef je dat het zo ook echt was… Al die mensen die door het naziregime vervolgd werden, wáren ook mensen met een geschiedenis, met gevoelens, met een leven, die ‘gewoon dood’ gingen… Dat is net wat het zo wreed maakt… Dus lees je toch verder, en daar krijg je geen spijt van.

De geschiedenis van ‘een jodengetto’ wordt beschreven, het leven daar, de kleine en grote opstandjes van de joden. Gaandeweg lees je hoe elk familielid aan zijn eind komt: oma Rachlenko die zichzelf voordoet als vroedvrouw en zo het leven redt van de echte vroedvrouw, jonge Sasha die tijdens een smokkel-expeditie neergeschoten wordt, Jakob die doodgemarteld wordt nadat hij de namen van de partizanen niet wil vrijgeven,… Terwijl je leest hoe ze gaandeweg allemaal aan hun einde komen, hoop je tegen beter weten in dat er toch eentje overleeft, maar tegelijk heb je vrede met het feit dat ze eigenlijk allemaal heldhaftig gestorven zijn (behalve collaborateur Josef dan).

Een aangrijpend boek, dat meer bekendheid verdient!