Kunst in jappenkampen

De kampschilders is het meest recente boek van Jan Brokken. Naar aanleiding van zijn vorige boek De tuinen van Buitenzorg kreeg hij veel reacties en extra informatie over de periode dat zijn ouders in Nederlands Indië verbleven. Dit vormde de basis voor De kampschilders. Ik las eerder enkele boeken van Jan Brokken, waaronder De tuinen van Buitenzorg, waar ik erg van genoten heb. Ik was daarom zeer benieuwd naar De kampschilders.

In De kampschilders wordt het verhaal verteld van de ouders van Jan Brokken tijdens de internering in een jappenkamp. Daarbij wordt het verhaal verteld van enkele kunstenaars die in dezelfde kampen verbleven. Het boek is geïllustreerd met werk van deze schilders.

In het eerste deel wordt het leven in het vrouwenkamp beschreven waar Olga, de moeder van Jan, verbleef samen met zijn twee broers. De kampcommandant Yamadji regeert er met harde hand. In dit kamp verbleef ook Maria Hofker-Rueter. Deze kunstenares tekent vooral de natuur en het uitzicht op de wereld buiten het kamp. De wrede werkelijkheid in het kamp negeert ze.

“Maria lette op andere dingen, zag het mooie in het lelijke, keek over het prikkeldraad heen.”

Schokkend is het te lezen dat de kampcommandant zich na de oorlog beroept op zijn medemenselijkheid en, gesteund door een petitie van voormalig kampbewoners, aanzienlijke strafvermindering krijgt. Jaren later verschenen een boek en een film waarin hij zichzelf een heldenrol gaf. Hij had met tact, wijsheid en voorbeeldig gedrag het kamp bestuurd.

In het tweede deel wordt het leven in het mannenkamp beschreven, waar Han, de vader van Jan, verbleef. In tegenstelling tot Olga, heeft Han naderhand nooit over de oorlog willen praten. Uit de verhalen van enkele andere bewoners van dit kamp wordt duidelijk welke verschikkingen men er heeft meegemaakt. In dit kamp verbleven ook Willem Hofker en Rudolf Bonnet, twee succesvolle schilders. De een was zeer productief in het kamp en de ander lukte dit niet.

In het derde deel staat de periode na de bevrijding centraal. De onafhankelijkheidsstrijd van de Indonesiërs en de positie van de Nederlanders. In afwachting van verdere ontwikkelingen blijven ze nog enige tijd in hun geliefde Indië totdat duidelijk wordt dat er hier geen toekomst meer voor hen is.

De kampschilders is een mooi uitgegeven boek met prachtige illustraties. De prettige schrijfstijl van Jan Brokken zorgt ervoor dat je makkelijk meegenomen wordt in het verhaal. Hij verweeft het persoonlijke verhaal van zijn ouders met informatie over het leven in de jappenkampen en de vooroorlogse kunstenaarsgemeenschap op Bali. Juist de persoonlijke informatie maakt dat het boek je raakt. In subtiele opmerkingen wordt duidelijk dat ook de auteur, die na de oorlog is geboren, heeft geleden onder de gevolgen van de jappenkampen.

“Als mijn vader me uit de doeken had gedaan wat daar voorgevallen was, zou ik hem de drank en de pillen misschien vergeven hebben. En het feit dat zijn KZ-syndroom, vooral het zijne, meer dan dat van mijn moeder en mijn broers, mijn jeugd had vergald en nog menig moment ná die jeugd.”

Op indrukwekkende en empathische wijze heeft Jan Brokken weer een prachtig werk afgeleverd met veel informatie over het leven van zijn ouders en enkele kunstenaars in de jappenkampen. Juist de persoonlijke ervaringen geven dit boek iets extra’s.