Ijzersterke SF-thriller die je aan het denken zet

Als je van bloedstollend spannende verhalen met een bovennatuurlijk tintje en diepe psychologische lagen houdt dan is deze novelle van Anthonie Holslag echt een aanrader. Apocalyptische thriller waarin een onschuldige kampeervakantie ontaardt in een strijd om te overleven.
Het boekje valt op door het handzame formaat en de strakke, heldere vormgeving. En wat doen die bijen op het omslag?

Het verhaal

De blokhut in het Adirondackgebergte is al jaren een toevluchtsoord voor de vriendengroep Maude, Lars, Jennifer, Jonathan, Megan, Jeffery en Jack. Ze zijn bevriend sinds de middelbare school en intussen allemaal hun eigen weg gegaan, maar in die hut maakt de afstand in hun dagelijks leven niet meer uit. Daar zijn ze weer terug in hun tienertijd, al is het maar voor even.

Deze keer gaan de dingen echter anders. Het begint met mysterieuze voorvallen. Eenmaal in de hut brokkelt de idylle vlug af. De televisie vertoont beelden die zowel choquerend als afschuwelijk zijn. Terwijl de wereld op de rand van een enorme ramp staat, wordt voor de vrienden duidelijk dat niet iedereen is zoals ze dachten dat hij was.
Is de hut nog steeds een toevluchtsoord? Of is het hun gevangenis geworden?

Over de auteur

Anthonie Holslag is geboren in Amsterdam, maar verhuisde op jonge leeftijd naar de Verenigde Staten en heeft daar zijn tienerjaren doorgebracht. Hij is als cultureel antropoloog werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn specialisatie is genocide en geweld tegen groeperingen. In 2009 verscheen zijn non-fictieboek In het gesteente van Ararat over de langdurige gevolgen van collectief geweld.
In 2012 kwam zijn goed ontvangen eerste verhalenbundel Zwarte muren uit bij uitgeverij Zilverspoor. In 2014 en 2016 zagen de verhalenbundels Een bloedovergoten dageraad en In het kille ochtendlicht het levenslicht. Alle royalty's daarvan gaan naar WarTrauma. Tevens verscheen in 2016 de novelle L.O.O.P. bij uitgeverij Quasis, waar ook in 2017 Toevluchtsoord verscheen.

Schrijfstijl

De schrijfstijl was een aangename verrassing. Er zijn in ons taalgebied diverse auteurs die met Stephen King vergeleken worden, meestal omdat ze de stijl (proberen te) imiteren. Maar bij het lezen van Holslag drong de vergelijking zich regelmatig op. Niet door de stijl op zich, hoewel die transparant en prettig leesbaar was waarbij Holslag de kunst verstaat om tussen de regels van alles door te laten schemeren., maar vooral door het psychologische inzicht dat Holslag aan de dag legt. Ook in door het gebruik van symbolische motieven en de verbindingen die hij in het verhaal aanbrengt dringt de vergelijking met de meester zich op. Holslag stelt verschillende vragen door middel van het verhaal, zonder deze allemaal expliciet te beantwoorden. Deze vragen maken van Toevluchtsoord een meer dan gemiddeld interessante novelle.

Helaas is het wel zo dat de tekstredactie regelmatig tekortschiet. De Engelstalige achtergrond van de auteur schemert regelmatig door in de zinsopbouw. Ook kleine slordigheden in de tekst vallen op. Het zou beslist zonde zijn om het boekje om deze reden aan je voorbij te laten gaan, maar ik hoop wel dat de uitgever de tekst voor een tweede druk nog eens grondig laat nakijken. Dit kleinood verdient beter.

Opbouw

Het verhaal bestaat uit vijf akten, zoals een klassiek theaterstuk. Ook in de opbouw van het verhaal zien we die klassieke verdeling terug.

Holslag zet het verhaal in met een prelude, waarin al een mysterieuze, donkere toon gezet wordt. De symbolische motieven die hij hier introduceert, duiken op goedgekozen momenten weer op in het verhaal. Ze maken de tekst interessanter en ze ondersteunen met name de horrorlaag in het boekje.

Zelfs de bijen op de omslag versterken de symboliek. In het eerste hoofdstuk lezen we: 'Je moet de koningin doden om het hele nest te laten sterven.' Dat zal een profetische uitspraak van personage Jack blijken te zijn. Ook dit motief komt op verschillende niveaus weer terug.

Het fijne aan de verdeling in akten, is dat dit het verhaal een heldere structuur geeft.
De personages liegen veelvuldig over gebeurtenissen. Soms om zichzelf, soms om anderen te beschermen, en soms omdat de waarheid zo gruwelijk is dat ze haar niet onder ogen willen zien. Hoewel Holslag zich daarnaast ook nog eens veelvuldig van flashbacks bedient om te laten zien wat de personages liever voor elkaar verborgen houden, raak je als lezer geen moment de weg kwijt.
Telkens zien we gebeurtenissen weer vanuit een andere hoek. Daarmee brokkelt ook de façade af waarachter de vrienden zich verschuilen.
Holslag speelt zo een geslaagd spel met de lezer.

Hoofdstuktitels

De akten hebben veelzeggende, goedgekozen titels en het zou zonde zijn daar niet wat dieper op in te gaan. De titels slaan direct terug op gebeurtenissen in het verhaal, maar tillen ze ook naar een hoger plan.

We beginnen met de prelude: Krassen in een spiegel.
The mirror crack'd from side tot side is een bekende regel uit een gedicht van Tennyson, uit een fragment dat dan erg voorspellend blijkt voor het verhaal:





Out flew the web and floated wide—

The mirror crack'd from side to side;

"The curse is come upon me", cried

The Lady of Shalott.

Cracks in the mirror kan ook terugverwijzen naar een liedje van Cock Sparrer, ook al met een zeer onheilspellende inhoud. Als laatste lijkt het in het Amerikaans zoveel te betekenen als het onvoorziene, de anomalie.

Roze en groene kleuren is de naam van de eerste akte.
Slaat direct terug op de oude televisie in de hut die de wereld vervormd en vaag toont, in roze en groene tinten, maar kan ook terugverwijzen naar een nooit voltooid boek van Stendhal, Le rose et le vert, waarin het hoofdpersonage radicale politieke gedachten en een afschuw van geld heeft – zonder er afstand van te doen. Ook lijkt pink and green in het Amerikaanse taalgebied verschillende betekenissen te hebben – het Amerikaanse legeruniform tijden WOII werd aangeduid met pink and green.

De volgende akte heeft als titel De drie wetten. Deze titel lijkt op het eerste gezicht natuurlijk terug te slaan op de Drie wetten van de robotica. Echter, Holslag zet je daarmee op het verkeerde been. Hij heeft het in het verhaal over daaraan tegengestelde wetten, de drie wetten van de programmering.
Waar de drie wetten van de robotica gaan over het niet mogen aanvallen van robots door mensen en het boven alles stellen van mensen, zijn de wetten van de programmering een perverse omkering daarvan, die ervan uitgaan dat een artificiële intelligentie juist is gericht op zelfbehoud en verdediging van het zelf.

De derde akte heeft de veelzeggende titel Het spook in de machine. Nu zou ik zelf liever gezien hebben dat 'ghost in the machine' vertaald was met het breder te interpreteren geest in de machine, maar goedgekozen is deze titel wel.
Het spook in de machine kan verwijzen naar de primitieve structuren in onze geest die het winnen van de rede in tijden van crisis, maar ook naar Arthur C. Clarkes the ghost in the machine, een verwijzing naar het virtuele zelfbewustzijn dat een computer zou kunnen ontwikkelen.

De vierde akte heet Jennifer. Het draait dan ook om de Jennifer in de vriendengroep. Maar tevens betekent de naam Jennifer zoveel als zuiver, blank, waarheid. En de waarheid, die is nadrukkelijk onderwerp in dit hoofdstuk waarin alles kantelt.

De laatste akte heet De koning en zijn nest, en deze titel verbindt heel wat elementen in het verhaal en geeft ook de cover zijn plaats.

De personages

Een van de sterkste punten van het verhaal zijn de goed uitgewerkte personages. Vrijwel allemaal hebben ze een belangrijke rol in het verhaal. Als Holslag ergens in uitblinkt, dan is het in het neerzetten van kleurrijke, levensechte personages. De personages reageren allemaal anders op de crisis. Zeer geloofwaardig geeft Holslag hun reacties en de soms heftige interactie weer.
Het meest tot de verbeelding speelt natuurlijk Jack, de mysterieuze, teruggetrokken zonderling die wel, en toch ook weer niet, tot de groep behoort. Jack beschikt over bijzondere krachten. Hij ziet beelden, kan soms flarden van gedachten van mensen lezen en heeft een speciale antenne voor gebeurtenissen die nog zullen komen. Jack vormt daardoor een belangrijk personage in het verhaal. Eigenlijk zou ik nog best meer over hem willen lezen.
We volgen het verhaal grotendeels door de ogen van Maude. Zij is psychologe. Ook zij is in staat om mensen te lezen en ze heeft een ijzersterke intuïtie, maar anders dan bij Jack is dit eerder levenservaring, door haar vele jaren als therapeut. Maude is een fijn personage, ze is intelligent en heeft een boeiende kijk op de gebeurtenissen.

Conclusie

Niets is wat het lijkt in deze parel van eigen bodem. Aan de oppervlakte is het een bloedspannend verhaal met horrorelementen en vreemde verschijnselen. De psychologische lading in het verhaal lijkt heel toegankelijk op het eerste gezicht, maar ook onder de oppervlakte zindert er van alles. En daarnaast is het een wrang verhaal over waar technologie toe kan leiden als de mens de gevaren uit het oog verliest.
Doordat in Toevluchtsoord al deze lagen vaardig verweven worden ontstaat een verhaal dat je kippenvel bezorgt en aan het denken zet.

IJzersterke novelle!