De dood als curiositeit

De dood hoort evenveel bij het leven als de geboorte. Toch zorgt die wetenschap bij veel mensen voor een diepgewortelde angst. Katie Roiphe bestudeert in 'Het uur van het violet' hoe zes grote denkers, schrijvers en kunstenaars omgingen met hun naderende einde.

Katie Roiphes fascinatie voor de dood is ontstaan in haar vroege jeugd. Als zij als twaalfjarig meisje met 41,5 graden koorts op de intensive care in het ziekenhuis ligt, is dat ‘het moment waarop ik aan dit boek begin.’ Dat is lang voordat zij daadwerkelijk begint met het onderzoek naar de denkers die ze in dit boek bespreekt. Het uur van het violet is een poging om de dood onder woorden te brengen. Ze onderzoekt, interpreteert, tast af en voelt mee met schrijfster Susan Sontag, psychoanalyticus Sigmund Freud, romancier John Updike, dichter Dylan Thomas, illustrator Maurice Sendak en literator James Salter. Wat volgt is een indrukwekkend boek waarin ze de dood benadert als een curiositeit in plaats van een reden voor angst en sentimentaliteit.

Roiphe heeft voor haar boek briefwisselingen en archieven bestudeerd en is in gesprek gegaan met nabestaanden. Ze brengt de laatste dagen van de zes kunstenaars in kaart en plaatst die in de context van hun eerdere leven. In Het uur van de violet analyseert Roiphe als een literair criticus met een bewonderenswaardige intellectuele de zes laatste dagen van grote denkers, alsof het een verhalenbundel betreft.

De eerste besprokene is Susan Sontag, die vasthoudt aan haar onsterfelijkheid. Steeds zoekt ze naar manieren om het einde nog even uit te stellen. Haar derde confrontatie met kanker wordt haar echter fataal. Psychoanalyticus Sigmund Freud daarentegen is verrassend ontspannen. Hij zegt de dood te accepteren, al valt te betwijfelen in hoeverre dat echt zo is. Probeert hij zichzelf te overtuigen? Hij lijkt zich op de dood voor te bereiden. Het is mooi dat die tegenpolen naast elkaar besproken worden, want zo wordt duidelijk dat beide benaderingen goed noch fout zijn. Ook de andere kunstenaars brengen interessante inzichten aan het licht. ‘Als het erop aankomt, is elke dood hetzelfde’, concludeert Roiphe in de epiloog.

'Het uur van het violet' is een intellectuele uitdaging. Via de fragmentarische beeldvorming van de zes besproken denkers zoekt Roiphe naar de juiste balans tussen haar eigen interpretatie en die van de lezer. Zij interpreteert het grootse maar de alledaagse situaties laat ze aan de lezer over. Daardoor is niet altijd duidelijk of er een boodschap schuilgaat in haar beschrijvingen van het alledaagse of dat ze simpelweg een situatie beschrijft om de grootse aspecten van hun leven en de kleine in balans te brengen. Het boek is voor veel interpretaties vatbaar, waardoor je evenveel leert over de auteur en de besproken denkers als over je eigen visie op het leven en de dood.

Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant (maart 2017) en op www.alexhoogendoorn.nl. Hiervoor heb ik een gratis recensie-exemplaar ontvangen van de uitgeverij.