Indringend portret van een revolutionai

Met Joseph, de zwarte Mozart toont Jan Jacobs Mulder zich een vernuftig denker en veelbelovend auteur. Het is weliswaar een historische roman, maar de scherpe pen van Mulder legt machtsconstructies bloot die vandaag de dag nog steeds voorkomen.

Joseph, de zwarte Mozart

Parijs, 1799. In de turbulente tijd van de Franse Revolutie is Joseph Boulogne ernstig gewond teruggekeerd uit Saint Domingue, waar hij vocht tegen de kolonisten voor de afschaffing van de slavernij. Al stervende kijkt hij terug en vraagt zich af: heb ik genoeg gedaan?

Joseph, zoon van een blanke plantage-eigenaar en een vrijgekochte slavin, groeide op in Parijs en ontwikkelde zich tot een uitstekend violist, geroemd componist, gevierd schermer en hij was bovendien geliefd bij de vrouwen. Ondanks zijn succes hield hij het gevoel nooit echt bij de blanke elite te hebben gehoord. Met tweehonderdvijftig vrijwilligers besluit hij naar Saint Domingue te trekken om op te komen voor de rechten van de slaven. Het zal een strijd voor zijn eigen leven worden.

Blootgelegde machtsconstructies

Het is weliswaar een historische roman, maar de scherpe pen van Jan Jacobs Mulder legt machtsconstructies bloot die vandaag de dag nog steeds voorkomen. Joseph is bevoorrecht met een adellijke titel en een witte vader die oprecht van hem houdt, waardoor hij meer kansen geniet dan de meeste zwarten in die tijd. Als zwarte wordt hij niet vaak met respect bejegend, maar zijn titel en ongelooflijke talenten bieden hem een idee van wat het moet betekenen om als gelijke behandeld te worden. Via het verhaal van Joseph leren we over ongelijkheid in de huidige maatschappij, waar racisme op bewust dan wel onbewust niveau weer een opleving ondervindt.

Joseph ontwikkelt zich tot gevierd schermer en violist, beide sporten van de elite waar hij nooit echt toe zal behoren. Het zijn twee volledig verschillende werelden: de eerste een waarin etiquette op de achtergrond treedt, terwijl etiquette in de tweede juist een prominente rol heeft. Deze vereniging van twee verschillende elitaire uiteinden – agressiviteit en fijnzinnigheid – hebben controle als overeenkomst. Dat is mooi, want juist de controle over zijn leven wordt hem ontnomen. In het door de witten bepaalde speelveld mag hij zich bewegen. Daarom is het mooi dat hij zijn onderdrukkers via de kunst met zichzelf confronteert.

Joseph in verzet: vreugdevol en gewelddadig

Het is zowel treurig als hoopvol dat Joseph zich ontpopt tot een fenomeen. Als zestienjarige gaat hij naar een bordeel in Parijs waar hij wordt gezien als “een bijzondere verschijning (…) een fenomeen” in plaats van als een bedreiging, wat op straat regelmatig tot aanvaringen leidt. Dit besef legt het fundament voor zijn verdere ontwikkeling, waarin hij eerst in vreugdevol verzet gaat tegen de witte suprematie door gebruik van zijn talenten. “Ik heb mij in mijn leven blanker getoond dan de grootste albino van Parijs!” memoreert hij in zijn laatste momenten. De vraag is nu of de auteur niet doorhad dat Joseph hiermee de superioriteit van de witten bevestigt of dat Joseph zelf niet buiten dit kader kan denken.

De genialiteit van Joseph komt met de neiging alles te dramatiseren. Hij merkt op dat dramatische gebeurtenissen altijd voor verrassende wendingen zorgen. Misschien koesterde hij daarom aanvankelijk de hoop dat zijn theatrale performances in Parijs tot een verandering in het heersende gedachtegoed zouden leiden. Met name Voltaires opvatting dat “degene die zich een meester laat opleggen was geboren om er een te hebben” lijkt het geïnstitutionaliseerde racisme te rechtvaardigen. Met zijn missie om de witte plantagehouders met geweld tot hun knieën te dwingen doet Joseph echter precies wat hij zijn onderdrukkers verwijt. Maar hoe anders kun je strijden voor gelijkheid? Dit is een van de mooie aanknopingspunten om het over hedendaags racisme te hebben.

Duidelijke keuzes

Dit boek is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. De lezer die Joseph nog niet kende, weet door de proloog ook al hoe het eindigt. Dat dwingt je te kijken naar de diepgang binnen het verhaal. De krachtig beschreven opleving van de Franse Revolutie stelt de lezer in staat zich sympathiserend met Joseph voor te stellen welke impact racisme heeft op een leven. Jammer is wel dat Joseph, getergd door de naderende dood en geheugenverlies, geen betrouwbare verteller is. Met zijn voorkeur voor dramatiek lijkt dit een misser van de auteur, alsof alsnog wordt gezegd dat de intense onderdrukking misschien niet zo erg zou zijn.

Er zijn duidelijk keuzes gemaakt bij de uitwerking van dit verhaal. De tijdsgeest komt sterk over door de scherpzinnige geest van Joseph. Toch had er meer aandacht aan het omschrijven van klederdracht en architectuur. De lezer ervaart een enorme verantwoordelijkheid zelf de beeldvorming te creëren. Toch is het an sich al een pittig boek. Anders was het wellicht te veel geweest. De sfeer is namelijk te vinden in de prachtige schrijfstijl met ritmische zinnen die erom vragen voorgelezen te worden. Met Joseph, de zwarte Mozart toont Jan Jacobs Mulder zich een vernuftig denker en veelbelovend auteur.

(Deze recensie verscheen eerder op www.alexhoogendoorn.nl. Hiervoor heb ik een gratis recensie-exemplaar ontvangen van de uitgeverij.)