Oog in oog met de dood

Raffaella Romagnolo (1971), lerares geschiedenis en Italiaans, begon in 2007 met het schrijven van romans. Een verloren vriendin, genomineerd voor de Premio Strega 2019, was haar eerste roman die naar het Nederlands werd vertaald. Antonio’s oog verscheen augustus 2021 bij uitgeverij Signatuur.

Wanneer in het weeshuis Pammatone in Genua het belletje klinkt, weet de dienstdoende broeder wat hij in de ronddraaiende ton zal aantreffen, een te vondeling gelegde baby. Het jongetje dat hij op 13 juni 1855 aantreft, is naakt op de besmeurde doek van de bevalling na. Vader en moeder onbekend. Antonio Casagrande is de naam die het weeshuis hem geeft. Dan begint het wachten op iemand die een knechtje zoekt met een toelage van het weeshuis. 'Ze kozen altijd een ander, vanwege dat blinde oog.' Net voordat de jongen twaalf jaar zal worden – de leeftijd waarop je op straat gezet wordt, - dient Alessandro Pavia, drinkebroer, vrouwenliefhebber, goedhartig, groot fotograaf, zich aan bij het weeshuis en kiest Antonio.

Pavia, een historisch figuur, overtuigd republikein, verafgoodt Garibaldi die wordt beschouwd als een van de Italiaanse 'vaders des vaderlands' en die met zijn 1.089 Roodhemden, I Mille, voor de vrijheid van Italië streed. Een fotoalbum samenstellen van Garibaldi met zijn duizend roodhemden is hét project van Pavia. Hiermee begint de verweving van het levensverhaal van Antonio met de geschiedenis van Italië, dat na de eenwording roerige tijden beleeft.

Pavia leert Antonio lezen, rekenen, alles van fotografie en het echte leven. Antonio wil net zo groot en sterk als zijn baas worden, precies zo’n baard hebben, maar het allerliefst die 'machtige pisstraal, zo eentje die nu hun kampement overspoelt'. De fotograaf en assistent trekken eropuit om de nog in leven zijnde helden te fotograferen. Op de hoeve van de Leone’s, met wie Antonio een levenslange vriendschap sluit, haalt zijn blinde oog voor het eerst een duivelse streek met Antonio uit. ‘Ziet’ zijn blinde oog in de lens de ogen van de te fotograferen persoon, dan ondergaat Antonio de toekomstige dood van die persoon.

Met iedere nieuwe vriendschap die Antonio sluit, zien we hem ‘groeien’. De fascinerende personages die Romagnolo opvoert en diepgaand uitwerkt, geven steeds een aardige wending aan het verhaal. Ze zorgen ervoor dat de plot zich op natuurlijke wijze verder ontwikkelt, én dat de schrijfster soepel, zonder Antonio’s verhaallijn te onderbreken, een boeiende uitweiding kan geven over hun sociale achtergrond. Bijvoorbeeld bij de jeugd en carrière van bordeelhoudster Madame Carmen (met de vele ‘aliassen’ al naargelang haar maatschappelijke status), bij de gewelddadig neergeslagen opstand van arme boeren en burgers in Milaan, bij Antonio’s vrouw Caterina die verloskundige is. De excursen en het terugblikken leveren geen problemen op bij het lezen, soms zelfs is die vertraging prettig of werkt het spanning verhogend.

Wanneer Antonio en Caterina een weesje adopteren, voegt Romagnolo een behoorlijke dosis spanning toe aan deze toch al zeer geslaagde roman: zal Antonio bij de kleine jongen zijn gave gebruiken? Tot de laatste pagina houdt de schrijfster de lezer in spanning.

De ‘historische’ tijd waarin de auteur haar roman plaatst, beslaat de periode vanaf de eenwording van Italië (1861) tot en met de Eerste Wereldoorlog, waarbij ze de technologische ontwikkelingen van die tijd niet vergeet. De woordkeuze, het taalgebruik en de schrijfstijl zijn mooi, vlot en verrassend. Zinnen die aan de lezer een glimlach ontlokken, zijn niet schaars:

'[Antonio] ziet hem [Pavia] een hele fles leegdrinken zonder één keer adem te halen, hoort hem boeren laten waarvan de duiven verschrikt opvliegen, een arsenaal aan vloeken en schunnigheden ten beste geven waarvan de zeelui met wie hij ’s avonds in de haven aan tafel zit verschieten.'

Alle lof voor Hilda Schraa die de sfeer van Romagnolo’s Di luce propria zo treffend in haar vertaling heeft weergegeven. De combinatie van historische roman, coming of age-roman en familieroman, en de levensechte personages maken het lezen van Antonio’s oog tot een waar genot!