Een prachtig maar beklemmend debuut

Hoe verzint men het om de verantwoordelijkheid voor een verstandelijk beperkt broertje op de schouders van een kleine jongen te leggen?

Valentijn de Heer (1986) schrijft met Beste mevrouw Eva, een prachtig maar beklemmend debuut. Zó veel ellende in een gezin dat je soms even moet stoppen om het te verwerken.

Als Elias zes jaar oud is, zegt zijn pa: “Ma heeft een mongool gebaard.” En zijn ma (tegen Johannes de baby): “Elias gaat goed voor je zorgen.” Vanaf dat moment voelt Elias zich verantwoordelijk voor zijn broertje. Hij moet zorgen dat die zijn vader, die al van zichzelf een wandelende tijdbom is, geen enkele reden geeft om te ontploffen. Vaders handjes zitten nogal los.
Elias’ moeder kan niet voor zichzelf zorgen, laat staan voor haar gezin en zoekt steun bij haar zoon.
Dan moet Elias ook nog eens voor zijn vader zorgen na diens beroerte. Is het vreemd dat de jonge Elias zichzelf soms iets wenst aan te doen, of zijn broertje? Of zijn vader?
Natuurlijk merkt men dat het niet goed gaat in dit gezin, maar hulp blijft uit. Belangrijkste reden is dat kinderen verschrikkelijk loyaal zijn aan hun ouders, wat de auteur heel goed naar voren laat komen in dit boek.
Dat andere volwassenen niet door vragen over de situatie thuis, is vreemd. De enige die dat subtiel wél doet is mevrouw Eva. Bij haar vindt Elias troost.
Elias verliest zich regelmatig in ‘wensdenken’. Hij beeldt zich een mooiere situatie of omgeving in waar alles koek en ei is, waar men lief is voor elkaar, waar zijn vader in elk geval niet is. Dan zie je hem als een ontroerende jongetje, wat je diep in het hart raakt. Om vervolgens bedrogen uit te komen, Elias en de lezer.

Sommige hoofdstukken sluiten af met een cliffhanger: (zijn pa heeft al twee keer een beroerte gehad) “Onze straat werd afwisselend in blauw en rood verlicht. (…) Blauw, rood op Johannes die schaterend en met zijn armen in de lucht op het busje voor onze deur afrende. ‘Tatu, Tatu!’” Het daarop volgende hoofdstuk gaat chronologisch verder om dan alsnog stil te staan bij het gebeurde (bij het ‘rood, blauw’) van het eerdere hoofdstuk: “Mijn pen bleef steken bij de aanhef, het beeld van de zwaailichten drong zich aan mij op, (…)”. Zulke sprongen heen en weer zijn aardig en komen regelmatig voor.

De opbouw van het verhaal is chronologisch, beslaat grofweg een periode van zo’n zes jaren na de geboorte van Johannes. Het wordt verteld vanuit Elias die als ik-verteller verslag doet van zijn jeugd, met de wijsheid en kennis waarmee men achteraf kan terug kijken. Dat het in het verleden geplaatst is maakt het nét ietsje minder aangrijpend dan wanneer je je als lezer in een kind van zes jaar moet verplaatsen. Het verhaal is zo al schokkend genoeg!

De Heer heeft een heel prettige schrijfstijl die je uitnodigt verder te lezen. De dialogen lijken zo uit de realiteit te zijn overgestapt in het boek. Toch is Beste mevrouw Eva echt een debuut. En fictie! Maar ook wat het fictieve betreft zal de lezer vaak zijn twijfels hebben. Door de dialogen, bepaalde situaties en de vrij precieze situering, plus mevrouw Eva en haar man, ‘de gek’, (in wie het niet moeilijk is Eva en Maarten Biesheuvel te herkennen) voelt dit verhaal helemaal niet als fictie, maar als levensecht. Is de verklaring voor het levensechte te zoeken in het feit dat de schrijver ook zorgmedewerker is?

Het is veel belovend als iemand zo’n mooi en aangrijpend, goed geschreven debuut schrijft! Hopelijk legt het niet een te zware last op de schouders van Valentijn de Heer. Want de lezers willen nog veel en vaak van hem horen!