Zuster! Wat doe je nu? Bid je? Voor mij?

9 mei 1919 kregen vrouwen algemeen kiesrecht. Marianne Philips (1886-1951), sinds 1909 lid van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij, was nog in hetzelfde jaar een van de eerste vrouwelijke gemeenteraadsleden in Nederland. Een maand later beviel zij van haar derde kind. Een eeuw later brengt uitgeverij Cossee in herinnering dat Philips behalve een bevlogen activiste en politica ook een door haar tijdgenoten gewaardeerde romanschrijfster was. Zij doet dat door De biecht en De zaak Beukenoot (dat in 1950 tot nationaal Boekenweekgeschenk verkozen werd) opnieuw uit te geven.

De biecht had zomaar het dramatisch eindigende levensverhaal kunnen zijn van de schrijfster zelf, zoals duidelijk wordt in het verhelderende nawoord van Judith Belinfante over haar grootmoeder: na haar moeders dood zorgde de veertienjarige Marianne Philips voor haar stiefvader, halfzusje en halfbroertje, een baby nog. Haar opleiding aan de hbs werd afgebroken. Van haar eerdere leventje in een welvarende middenstandsfamilie was niets meer over: eenzaam en doodongelukkig verdiende zij de kost als naaister. Op haar achttiende koos zij voor een eigen toekomst. Toen zij vele jaren later allerlei fysieke klachten kreeg, waren haar artsen ervan overtuigd dat de oorzaak een psychische was. Een psychiater in wie zij veel vertrouwen had, spoorde haar aan te gaan schrijven. In 1929 verscheen haar debuutroman De wonderbare genezing en in 1930 De biecht, een roman die door zijn pijnlijke openhartigheid diepe indruk maakt.

Leentje, de oudste van negen kinderen, draagt de zorg voor het in armoede levend gezin, sinds haar vader bedlegerig is geworden. Overdag werkt zij als naaistertje in een deftig atelier. Daar hult zij zich voor de spiegel in mooie, zachte stoffen, waardoor haar natuurlijke schoonheid benadrukt wordt. Zo ontdekt zij dat arm zijn (haar eigen jurk is ouderwets en kaal) gelijk staat aan lelijk zijn; zij houdt zich op de been door te dromen over een toekomst als grande dame met mooie kleren. Als zij zeventien is, wordt het tiende kind, de pasgeboren Lientje, bij Leentje te slapen gelegd vanwege de zwakke gezondheid van haar moeder. Slaapgebrek door het onophoudelijke huilen van de baby maakt haar werk op het atelier, haar enige vreugde, bijna onmogelijk. Dan neemt Leentje, die, zoals blijkt uit haar verhaal, de geestelijke en emotionele ontwikkeling heeft van een jong meisje, een overhaast besluit.

“Omdat ik bang was dat ik Lientje zou smoren.”

De schrijfster laat het hoofdpersonage Leentje zelf met terugkijkende blik haar verhaal doen. Zij is dan al opgenomen in een zenuwkliniek, waar het de psychiater niet lukt haar aan het praten te krijgen. Terwijl Philips haar eigen verhaal wél op papier zette, wil Leentje, hoe ironisch, niet dat haar verhaal opgeschreven wordt. Binnen de omlijsting van twee nachten in de inrichting probeert de spreekster door chronologisch haar leven aan een nachtzuster te vertellen, te begrijpen wat er gebeurd is, waarom het kon gebeuren; de lezer krijgt hierdoor een scherp inzicht van wat een verstoorde jeugd zou kunnen aanrichten. De subjectieve vertelling doet de lezer bijna geloven dat Leentje geen andere keuzes had kunnen maken.

Het is een aangrijpende monoloog geworden van een onzekere jonge vrouw, vervuld van zelfmedelijden, die nooit geleerd heeft wat goed en kwaad is, met een groot verlangen naar alles wat mooi is, die het lelijke haat, en de verantwoordelijkheid voor haar handelen bij God legt. Zij denkt in termen van mooi, vies en lelijk. Stijl en taalgebruik zijn eenvoudig en meisjesachtig, omdat de spreekster zoekt naar woorden en beperkt is in haar woordenschat, wat zo mooi past bij de inhoud. Naarmate het verhaal vordert, stijgt door subtiele verwijzingen de spanning; je voelt dat dit slecht moet aflopen, maar de aanleiding tot de verschrikkelijke daad zie je niet aankomen.

Laten we Marianne Philips, een van onze eerste vrouwelijke vrijgevochten activisten, vanaf nu ook als schrijfster eren door haar romans te lezen, te beginnen bij De biecht waarmee zij haar angsten, schaamte en schuldgevoelens overwon. Uitgeverij Cossee, werk aan de winkel!