Ter lering en vermaak
Paulus Hochgatterer werd geboren in 1961 in Amstetten, in Neder-Oostenrijk. Hij is zowel een gerenommeerde kinderpsychiater als een succesvolle schrijver van romans en novelles. Hij kreeg al vele prijzen voor zijn werk, onder andere de Oostenrijkse Kunstprijs in 2010. Der Tag, an dem mein Großvater ein Held war (2017) verscheen in ons land met de letterlijk vertaalde titel De dag dat mijn grootvader een held was in oktober 2018. De mooie vertaling is van Gerrit Bussink.
Gevraagd in een interview naar de bijzondere titel van zijn verhaal (er komt namelijk geen grootvader in het verhaal voor!) antwoordt de schrijver dat zijn moeder hem steeds weer het verhaal vertelde waarin haar vader in het voorjaar van 1945 zich heldhaftig opstelde tegenover een officier van de Wehrmacht. Hij heeft deze kleine heldendaad willen bewaren voor het nageslacht. En dat niet alleen. Hij heeft ook nog een boodschap willen meegeven met deze novelle, zoals al viel af te leiden uit het motto dat hij eraan meegaf: “Een uitzonderingstoestand houdt niet in dat er sprake is van (…), maar van wetteloosheid, een zone van wetsloochening waar alle juridische bepalingen – vooral het onderscheid tussen openbaar en privé – buiten werking zijn gesteld. Giorgio Agamben”
Het verhaal, dat zich ergens op het Oostenrijkse platteland tussen 14 maart en 1 april 1945 afspeelt, wordt verteld door een dertienjarig meisje dat een half jaar eerder onderdak vond bij een boerengezin, nadat zij haar ouders verloren had bij een bombardement. Of het meisje, dat Nelli genoemd wordt, een betrouwbare vertelinstantie is, is de vraag. Haar eigen verhaal is uitgewist:
“Dat zou ik kunnen vertellen. Maar ik doe het niet en zeg alleen: ‘Ik geloof dat ik me nooit meer iets zal herinneren. Ik geloof dat in mijn hoofd alles is weggebombardeerd.’
Antonia valt tegen me uit. ‘Je liegt!’ schreeuwt ze.”
Dat is meteen de eigenschap van Nelli die het meest in het oog springt, het liegen. De volgende die onderdak krijgt is, naar het schijnt, een ontsnapte, goed Duits sprekende Russische krijgsgevangene, met een merkwaardige bagage: een uit de lijst gesneden, opgerold schilderijdoek. Dan verschijnt een groepje vluchtende Wehrmachtsoldaten, van wie de luitenant de schijn ophoudt dat de Duitsers aan de winnende hand zijn, en dienovereenkomstig handelt: hij gedraagt zich als heer en meester en loochent alle wetten. Iemand zal hem moeten tegenhouden!
Dit buitenverhaal wordt op verschillende plaatsen onderbroken door bijna eenvoudige, maar goed getroffen binnenverhalen. Net als in het buitenverhaal plaatst ook daar iemand zich boven de wet; het is immers oorlog, alles is geoorloofd, lijkt men te denken. In deze binnenverhalen is een alleswetende verteller, met een geringe afstand tot de lezer, aan het woord, hij vertelt eerst hoe het verhaal had kunnen verlopen, heel dramatisch uiteraard, maar daarna voert hij een kleine held of heldin op en geeft het verhaal daarmee een goede afloop. Na het eerste binnenverhaal is de nieuwigheid er van af, maar toch verrast de afloop.
Doordat het hoofdverhaal verteld wordt door een meisje dat van zichzelf zegt dat zij liegt (‘in de eerste plaats lieg ik, zoals je weet’) wordt er afstand tot het gebeuren gecreëerd. Het is daarmee typisch zo’n verhaal geworden, waarom je vroeger steeds opnieuw kon zeuren in de trant van; ‘Oma, vertel nog eens van…’. De eenvoudige schoonheid van de vertellingen, van de schrijfstijl en het uiterlijk van het boekje maakt dat je het niet gauw zult vergeten.
Wat kan het de lezer schelen of de vertelster een leugenachtig meisje is, zolang het verhaal maar een mooi en waargebeurd verhaal had kunnen zijn. En dat is het! Dankzij de schone vertelkunst van Paulus Hochgatterer.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Angèle van Baalen
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
