Er bestaat geen grotere misdaad dan die van het verraad

De Sloveense schrijver Drago Jančar (Maribor 1948) ondervond vanwege zijn kritische artikelen jarenlang grote tegenwerking in het voormalige Joegoslavië. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw raakte hij bekend in Europa, vooral Centraal-Europa, maar ook in Azië en Amerika worden boeken van hem gepubliceerd. Slechts twee van zijn romans werden naar het Nederlands vertaald, De galeislaaf en Noorderlicht, door Roel Schuyt. Hij is het die het ook nu weer door een heel mooie vertaling voor de Nederlandse lezer mogelijk maakt te genieten van de in 2010 verschenen roman To noč sem jo videl, in januari 2018 uitgekomen onder de titel Die nacht zag ik haar. 

Met ‘haar’ wordt de aantrekkelijke Veronika bedoeld, getrouwd met de rijke industrieel Leo Zarnik en wonend op een mooi landgoed in Podgorska. Zij is de spil in deze roman. De mensen die haar van nabij hebben gekend worstelen met de vraag waarom zij in januari 1944 verdwenen is. In vijf hoofdstukken zoeken vijf mensen naar een antwoord op deze vraag, ieder vanuit zijn eigen perspectief en om eigen redenen. Soms is er overlap, wat het verhaal nog mooier maakt omdat je als lezer voorkennis hebt van een gebeuren waarop vanuit een ander gezichtspunt nieuw licht geworpen wordt. 

De Servische cavalerie-officier Stevo geeft zich, in het krijgsgevangenkamp in Palmanova, over aan zijn herinneringen: zeven jaar eerder had hij een intense liefdesrelatie met de getrouwde Veronika. Josipina, Veronika’s hoogbejaarde moeder, woonde bij het echtpaar in. Sinds de nacht van de verdwijning van haar dochter, is zij verward. Verhuisd naar een armoedig flatje praat zij alleen nog tegen haar overleden man Peter en zit hele dagen voor het raam te wachten op de terugkomst van haar dochter.

Een Duitse officier, de legerarts Horst, raakt bevriend met het echtpaar nadat hij medische hulp had verleend aan de verloofde van de stalknecht Jeranek. Hij herinnert zich de gezellige avonden met muziek en etentjes op het landgoed en vooral de vriendelijkheid van Veronika. Hetzelfde geldt voor het trouwe dienstmeisje. Ook zij kent haar mevrouw als een vriendelijke dame en wil geen kwaad woord over haar horen. Zij levert het vierde verhaal en weet te vertellen dat vreemden het huis binnendrongen.

Het vijfde verhaal is van Jeranek, een eenvoudige boerenjongen die zich bij de partizanen heeft aangesloten. Zijn herinneringen aan de nacht waarin Veronika verdween komen in alle hevigheid naar boven ongeveer vijftig jaar later bij de begrafenis van Janko, een partizanenleider. Hij is de enige die meer weet van wat er die nacht gebeurde. 

Door de slimme verteltechnische truc van de vijf personages met ieder hun eigen verhaal wordt de spanning langzaam opgebouwd om het hoogtepunt te bereiken in het laatste verhaal. De vijf hoofdstukken schetsen behalve de romance een beeld van het oorlogsgeweld van 1940-1945 in Europa en vooral in het voormalige Joegoslavië, van het leven in arme dorpen en op rijke landgoederen. Daarnaast maakt de schrijver duidelijk hoe moeilijk het is om iemand werkelijk te kennen en hoe gemakkelijk agressieve manipulatoren simpele zielen kunnen indoctrineren. Enig schuldbesef blijkt Jeranek toch wel te hebben, getuige de woorden die hij aldoor bij zichzelf herhaalt en waarmee hij zich probeert vrij te pleiten:

“Maar iedereen moest begrijpen dat we jong waren en door de onophoudelijke gevechten bijna gek werden, ze achtervolgden ons als beesten, zoals kameraad Janko ook al gezegd had, en wij moesten soms keihard terugslaan. Hij had gelijk.” 

Zoals bovenstaand citaat laat zien is het proza van Jančar helder en ongekunsteld en raakt daardoor de lezer recht in het hart. Aan het eind van het boek vindt men van de vertaler enkele verklarende noten en een mooi nawoord waardoor het motto voor in het boek verduidelijkt wordt:

" ‘Onze gefantaseerde vertellingen, geschapen uit de werkelijkheid…’ - H.C. Andersen."

Deze spannende en aangrijpende roman zal de lezer heel lang bij blijven. We zien verlangend uit naar meer vertaald werk van deze auteur!