Heftige emoties in Bari

Rosa Ventrella studeerde moderne geschiedenis en heeft artikelen geschreven voor tijdschriften die gespecialiseerd zijn in geschiedenis; sinds jaren verzorgt zij voor jongeren en volwassenen cursussen in creatief schrijven. Momenteel woont zij in Cremona. In Italië brak zij in 2013 door met Il giardino degli oleandri, dat in zes landen werd uitgegeven. Storia di una famiglia perbene (2018) werd naar het Nederlands vertaald door Dorette Zwaans en Rianne Aarts en verscheen in mei 2019 bij Xander Uitgevers met de titel Een fatsoenlijke familie.    

Plaats en tijd van deze roman mogen dan verschillen, toch zal de lezer die bekend is met De geniale vriendin van Elena Ferrante sterk het gevoel hebben iets soortgelijks al gelezen te hebben, waardoor het verhaal ‘oude kost’ wordt. Ventrella, geboren in de Zuid-Italiaanse havenstad Bari, situeert haar roman in Bari Vecchia, het oude, ooit zeer arme deel van die stad.    

Het boek heeft een heldere structuur: een kort stukje vooraf waarin de ik-verteller, Maria, onomwonden verklaart dat je een vader als die van haar kunt haten zo veel je wilt, maar dat hij diep in je geworteld zit. Hierop volgt een voorwoord met de verklaring van Maria’s bijnaam. Zij kreeg die op negenjarige leeftijd nadat zij zich misdragen had, van haar grootmoeder die een vreemd licht in haar ogen opmerkte: “‘Kwaai vlees heb je, dat heb je, mala carne,’”.    

Dan komt de hoofdmoot van het verhaal: in vrijwel chronologische volgorde beschrijft Maria terugblikkend pakweg de eerste dertien jaar van haar leven; een enkele keer geeft zij commentaar vanuit het heden. Aan bod komen de families in de wijk, met naam en bijnaam. De vertalers hebben hun best gedaan de bijnamen passend te vertalen, zoals de woorden ‘kerkkakkers’ en ‘gifslikker’ laten zien.    

In de roman is veel geweld, huiselijk geweld dat door Maria’s vader gebruikt wordt tegen haar moeder en een van haar broers, en geweld op straat; verder gebeurt er niet veel in het leven van Maria. Wat wél gebeurt en zeer uitvoerig beschreven wordt, is tamelijk cliché. Maria is het lelijke, jonge eendje, jaloers op een mooi leeftijdsgenootje. Zij is intelligent en hoopt door ijverig te leren aan haar milieu te ontsnappen. Ze schrijft aardige verhalen. Niemand acht haar een vriendschap waardig, behalve de lelijke lomperik Michele. Maar met deze jongen uit een crimineel gezin mag zij niet omgaan. Na een sprong in de tijd (Maria blijkt dan negentien jaar te zijn) zijn zij mooie zwanen geworden en bekennen elkaar hun liefde.    

De roman is ingedeeld in duidelijk afgeronde delen met titels; de delen zijn weer onderverdeeld in kleinere met een cijferaanduiding. Hoewel de meeste zinnen niet erg ingewikkeld zijn, is dit boek niet prettig leesbaar. Dat komt door de niet aflatende stroom aan beeldspraak, die ook al is zij vaak mooi en bijzonder, op den duur ontzettend vermoeiend is; verder door een overdadig gebruik van ‘kleurende’ bijvoeglijke naamwoorden (en deelwoorden) die in veel gevallen niets toevoegen, plus dat ze te vaak voorkomen, zoals ‘lelijke’, ‘perfecte’, ‘bittere’ en ‘fluwelige’. Soms wordt de lezer (zeker de Italiaanse) onderschat, waar hij overbodige uitleg krijgt, bijvoorbeeld wanneer de schrijfster vertelt dat sommige huizen een kelder hebben die dienstdoet als keuken in de zomer, waaraan zij toevoegt: “omdat het een paar meter onder de grond koeler was”. Dit alles stoort en werkt enorm vertragend!    

Voor karakterontwikkeling is weinig ruimte omdat alle aandacht uitgaat naar emoties, die uit den treure beschreven worden en altijd ‘hoog oplopen’: Maria’s vader is niet gewoon boos, nee, hij ontploft in vreselijke woede-uitbarstingen. Hetzelfde geldt voor andere uitingen van gevoelens. Zo lezen we via een flashback van vier pagina’s lang over de ontluikende liefde van Maria’s vader voor haar moeder. Overdaad schaadt!    

Het toch al niet zo originele gegeven van een verboden liefde tegen een achtergrond die al eerder op een veel indringender wijze door een meer ervaren schrijfster werd beschreven, is door alle hinderlijke ballast verworden tot een groot sentimenteel drama!