Kunst toegankelijk gemaakt voor een groot publiek

Mary Beard (1955), aan wie in 2018 een Knighthood werd toegekend, is een beroemde Britse classica en hoogleraar aan de Universiteit van Cambridge. Ook buiten de kleine wereld van classici is zij bekend, omdat zij via de media op allerlei actuele kwesties reageert. Zij neemt geen blad voor de mond en roept daardoor nog weleens weerstand op, zo zeer zelfs dat ze bedreigd wordt. Zij heeft vele wetenschappelijke publicaties op haar naam staan en populair-wetenschappelijke, zoals SPQR. Haar grote verdienste is dat zij de oudheid voor een breed publiek toegankelijk maakt. Het boek Hoe wij kijken. Met gelovige ogen is daar een goed voorbeeld van. Beard schreef twee programma’s voor de BBC-serie Civilisations, waarop dit kleine kunstboek is gebaseerd. Sylvie Hoyinck tekende voor de vertaling naar het Nederlands; dit boekje verscheen in juli 2018. Het verkleinwoord ‘boekje’ wordt gebruikt vanwege het handzame formaat!  

Beard schrijft in prettig leesbaar proza zonder opzichtig vertoon van geleerdheid. Maar het is zonder meer duidelijk dat we met een deskundige te maken hebben. En een met een frisse kijk op kunst, omdat zij die bespreekt vanuit een ander perspectief dan we gewend zijn. Zij plaatst “de aanschouwers van kunst weer in de kijker.” Al die kunst die nu erfgoedlocaties zijn of ten toon gesteld worden in musea, moeten volgens haar in hun context bekeken worden. Dat lijkt een open deur, maar we vergeten dat vaak wanneer we naar kunst kijken. Over de roodzwarte Griekse vazen bijvoorbeeld zegt zij:  

“In al hun pracht, tegenwoordig gelden ze als topstukken in museumcollecties, waren de meeste stukken alledaags huishoudaardewerk, van het soort dat je op de keukenplank van een Atheens huis kon aantreffen. (…) bij duizenden geproduceerd, niet in kunstenaarsateliers, maar in het doolhof van rivaliserende werkplaatsen die het ‘pottenbakkerskwartier’ van de oude stad vormden.”  

Op dezelfde nuchtere manier bespreekt zij steeds in een behapbaar aantal pagina’s interessante kunst, onder andere de gigantische koppen van de Olmec, de vroegst bekende beschaving in Centraal-Amerika; Griekse lichamen op vazen; de Keizerlijke Garde van Qin, de “grijze spookachtige restanten van een leger” (de soldaten waren ooit beschilderd in felle kleuren).  

In het tweede hoofdstuk Met gelovige ogen stelt de schrijfster dat overal in de wereld religie en kunst elkaar raken. “Duizenden jaren is religie (net zo goed als het menselijk lichaam) de inspiratie voor kunst geweest, waarmee religieuze claims werden voorzien van waarheid.” Het twistpunt onder gelovigen of afbeeldingen maken van God/goden geoorloofd is, biedt Beard de gelegenheid om uitgebreid in te gaan op de vraag wat precies door de gelovigen wordt aanbeden. Zij stelt dat vrijwel alle religies ervan uitgaan dat het aanbidden van beelden verkeerd is, maar dat er ook verschillen zijn in het definiëren van wat beeldendienst is. “Religies verschillen fundamenteel over de kwestie wat een religieuze afbeelding is.” Met het oog hierop behandelt zij de tempel van Angkor Wat, de Grotten van Ajanta, de mozaïeken van de San Vitale in Ravenna, het beeld van de Maagd Maria in de basiliek van Macarena in Sevilla, enkele moskeeën, bijbelverhalen en de beeldenstorm.  

Alles wat Beard bespreekt, is voorzien van duidelijke illustratie. Waar nodig is die scherp uitvergroot. Er wordt niet té uitvoerig of diepgaand ingegaan op de gekozen kunstonderwerpen, maar wel zó dat een afgerond geheel wordt aangeboden. De lezer die meer over een onderwerp wil lezen, treft achter in het boek van elk besproken kunstobject een uitgebreide lijst ‘Aanbevolen Literatuur’ en ‘Verwijzingen’ aan. In haar ‘Dankwoord’ benadrukt Beard dat een televisieprogramma maken en een boek uitgeven een samenwerkingsproces zijn; daarom bedankt zij een groot aantal personen. In Belangrijke locaties geeft zij aanwijzingen over bereikbaarheid en openingstijden. Een Tijdlijn, Lijst van illustraties en een Register maken dit kunstwerkje compleet. Door de diversiteit van de besproken kunstobjecten, verpakt in duidelijke taal en rijk geïllustreerd, laat dit boeiende boekje de lezer op een aangename manier kennis maken met grote Kunst. Ongetwijfeld zal het bij de lezer de lust naar meer opwekken!