Een monument duurzamer dan brons

‘Een monument duurzamer dan brons’ heeft emeritus hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde Marita Mathijsen (1944) opgericht. De Romeinse dichter Horatius schreef deze versregel (in de ik-vorm, Oden 3.30) toen hij zijn loopbaan als dichter wilde beëindigen.

Men mag Een bezielde schavuit Jacob van Lennep wis en waarachtig beschouwen als een monument voor de man die aan Mathijsen zo’n vijftig jaar eerder tijdens haar studie door deskundigen voorgesteld werd als “de schurk die Multatuli gecensureerd had”. Precies honderdvijftig jaar na de dood van Van Lennep (1802-1868) heeft de auteur, zelf een deskundige, dit beeld bijgesteld. Zij toont aan dat Van Lennep juist een charmante, geestige, spotlustige en gedreven man was die zowel een belangrijk schrijver was, als iemand wiens bedoelingen goed waren.  

Ook deze biografie zelf, met meesterhand geschreven, is het waard het predicaat ‘monumentaal’ te krijgen! Het is mooi uitgegeven, met een beminnelijke Jacob op het omslag, telt 527 pagina’s boeiende tekst en heeft fraaie illustraties. Voorts een epiloog waarin Mathijsen een heldere en persoonlijke uitleg geeft. Verantwoording, heel veel noten, een uitgebreide bibliografie, een lijst van belangrijke data, de onontbeerlijke stamboom, dankwoord en personenregister maken van dit boek bovendien een uitstekend standaardwerk dat iedere geïnteresseerde in literatuur graag zal lezen. De schrijfster besteedt uitgebreid aandacht niet alleen aan zijn talloze brieven, toneelstukken, lofredes, gedichten, historische romans en nog veel meer pennenvruchten, maar ook aan Jacob als publiek figuur. Hij leefde voor de wereld, voor de modernisering, voor behoud van archeologische sites, voor de armen, voor zijn vrienden, voor de letteren; daarnaast had hij ook nog tijd voor de liefde: “Papa [Jacob] was pas 32 toen hij al zes wettige kinderen en één onwettig geval de wereld in geholpen had.”

Op veel maatschappelijke terreinen was Van Lennep actief; om slechts één voorbeeld te noemen: hij zette zich volledig in voor de realisatie van een waterleiding voor Amsterdam, waardoor onbesmet drinkwater naar de stad gebracht kon worden ter voorkoming van cholera. Groot was zijn medeleven met mensen in nood, zijn vrienden maar ook weduwen en wezen, en hij was niet krenterig in zijn steun aan hen.

Jacob had veel vrienden. Zijn hechte vriendschap met Gerrit van de Linde (die later het pseudoniem De Schoolmeester voerde) en de broers Willem en Aart Veder dateert al vanaf hun studententijd en heeft geduurd tot aan hun dood. Het was met hen één grote, vrolijke bende; zij waren aan elkaar gewaagd, schreven bespottende toneelstukjes, gedichten, grafschriften, “hun brieven schetteren van levenslust en staan vol sinistere grappen en morsige grollen.”

Hoe anders de zedelijke moraal was in Jacobs tijd laat de correspondentie tussen Gerrit, inmiddels wonend in Londen, en Jacob zien, wanneer eerstgenoemde zijn vriend waarschuwt voor de Engelse hoeren en hem aanraadt te wachten tot hij weer in Nederland is: “Als somtijds de booze lusten van het vleesch je mogten kwellen/ Zou ik je maar raden om je weet wel wat ik meen tot in Holland uit te stellen”. Verder komen aan bod zijn functie van rijksadvocaat, zijn werk in de Tweede Kamer, het wel en wee van zijn familie en vrienden, de tijd waarin hij zelf leefde en die van zijn vader en opa, belangrijke gebeurtenissen op sociaal-economisch en politiek gebied in Nederland en Europa. En zo werd deze biografie ook een beetje een historische roman, én een literatuurgeschiedenis van de negentiende eeuw én een overzicht van bijna honderd jaar Nederlanden.  

Geen loftuitingen kunnen deze biografie voldoende prijzen. Mathijsens deskundigheid op het gebied van de literatuur, van de geschiedenis van Nederland in de achttiende en negentiende eeuw, haar inzicht in de sociale en economische processen, haar gedegen kennis van de politiek, en bovenal haar vermogen om op een zeer toegankelijke en meeslepende manier te vertellen, hebben een meesterwerk opgeleverd. Jacob heeft de ereplaats op het podium gekregen die hij verdient. Maar…. met dit bezielde, allesomvattende ‘levens’-werk steekt Mathijsen hem naar de kroon: een gedeelde eerste plaats!