Sneller en verder wilden zij. Olga kon hen niet stoppen.

De Duitse jurist en schrijver Bernard Schlink (1944) werd met zijn roman De voorlezer (2003) in één klap wereldberoemd. Vier jaar na zijn mooie en ontroerende roman De vrouw op de trap is in mei 2018 Olga bij uitgeverij Cossee uitgekomen. Voor de vertaling naar het Nederlands is Marcel Misset verantwoordelijk. Ook in deze roman brengt Schlink complexe verhoudingen goed in beeld en getuigt hij ervan een scherp inzicht te hebben in maatschappelijke processen, waarbij hij niet schroomt zijn personages een vinger op de zere plek te laten leggen. 

Het eerste deel van de roman is inleidend en verhaalt over de wees Olga, over rijkeluiszoon Herbert, hun liefde voor elkaar en over de jaren 1900 tot 1950 in het driftig naar expansie zoekende Duitsland. Olga weet zich op eigen kracht te ontwikkelen tot een zelfstandige vrouw en vindt een baan als onderwijzeres. Herbert die alles mee heeft, blijft echter steken in zijn dromen. Niet standsverschil (Herbert wil niet breken met zijn ouders) staat een huwelijk tussen hen in de weg. Maar zijn verlangen naar onbekende verten is er de oorzaak van dat hij jarenlang nu eens een paar weken, dan weer slechts enkele dagen bij haar is, tot hij tijdens een slecht voorbereide expeditie voor altijd verdwijnt.

Aan het einde van deel 1 (de Tweede Wereldoorlog is dan voorbij) is Olga bejaard en stokdoof. Op dit punt verandert het perspectief van alwetende verteller naar ik-verteller Ferdinand, en wordt op soepele wijze een overgang gemaakt naar het tweede deel. Ferdinand is de jongste zoon in een bemiddeld domineesgezin, waarvoor Olga het naaiwerk verzorgt. Voor hem heeft zij een zwak, zoals ook eerder voor Eik, de vondeling die in het gezin van haar vriendin Sanne opgenomen werd. Ze vertelt Ferdinand steeds meer over haar leven, over Herbert en wat hem bezighield. Ferdinands leven, maar eigenlijk vooral de vriendschappelijke betrekkingen tussen hem en Olga vormen de hoofdmoot van het binnenverhaal, dat door zijn centrale positie in de roman een verklarend licht werpt op het eerste deel van de roman en een knap geconstrueerde opening biedt voor het derde deel: de brieven die Olga in de periode 1913 – 1973 aan Herbert geschreven heeft en die Ferdinand door toeval op het spoor is gekomen.

De sobere, ingetogen schrijfstijl zonder enige poespas in de eerste twee delen (de zinnen zijn veelal nevenschikkend) zorgt ervoor dat het verhaal zich gemakkelijk laat lezen, en is daardoor bij een eerste beschouwing weinig prikkelend. In haar brieven aan Herbert leren we Olga kennen als een vrouw die, áls zij haar verdriet en woede om zinloze ondernemingen toont, toch steeds al te emotionele uitbarstingen weet te beteugelen. Achteraf bezien zou men dus kunnen zeggen dat deze schrijfstijl, ontdaan van elke vorm van retoriek, bewust gehanteerd wordt als tegenhanger voor het gebral van hen die “Deutschland, Deutschland über alles!” wensten. “Onder de nazi’s was de wereld lawaaiig geworden; overal hadden ze luidsprekers geïnstalleerd waaruit onophoudelijk redevoeringen, marsen of bevelen dreunden.” Op het verwijt van Eik dat zij de nieuwe tijd niet begrijpt, schrijft Olga in haar brief aan Herbert, gedateerd 26 juli 1939:

“Ik begrijp de nieuwe tijd maar al te goed. Het is de oude tijd, alleen moet Duitsland deze keer nog groter worden, heeft het nog meer vijanden en moet er nog vaker worden gezegevierd. En het gebrul klinkt nog luider. Ik hoor het, zo doof als ik ben.”

De bescheiden Olga, de eenvoudige, maar verzorgde schrijfstijl vormen een mooi contrast met datgene waarvoor de verteller bij monde van Olga herhaaldelijk waarschuwt: mateloze ambitie en grootheidswaanzin. Voeg daarbij de vorm waarin de auteur deze historische roman heeft gegoten: een buitenverhaal, een binnenverhaal en brieven waarvan sommige nog een verrassing hebben voor de lezer en het is duidelijk: Schlink maakt opnieuw grote indruk met zijn roman Olga waarin stijl, vorm, geschiedenis, personages en thematiek tot een harmonieus geheel zijn samengevoegd.