In rook opgegaan?

‘Ten eerste is er van jouw moeder geen spoor meer te bekennen. Van de ene op de andere dag verdwenen.’
Oroppa is de eerste roman van Safae el Khannoussi (1994), in 2024 verschenen bij Uitgeverij Pluim. Binnen een maand na verschijnen kwam er al een tweede druk en gezien de lovende recensies in de kranten zal de schrijfster ongetwijfeld overladen worden met belangrijke prijzen.

Het hierboven geciteerde fragment wordt gezegd door een of andere louche detective tegen de zoon, Irad, van Salomé Abergel. Maar wie de verteller van de hele roman is, blijft vaag. Wel staat vast dat degene die verslag doet, daarvoor de ik-vorm gebruikt. Of deze ik-verteller nu zelf aan het woord is of verhalen die hij heeft gehoord doorvertelt, hij lijkt alwetend te zijn. Hij ziet en hoort alles, komt overal, kent de gedachten van de hoofdpersonages en nevenpersonages, weet waar Salomé uithangt en uitgehangen heeft. Maar net zoals ons hoofdpersonage Salomé geheimzinnig verdwenen is, net zo mysterieus blijft de verteller. Een enkele keer levert hij direct commentaar of richt zich tot de lezer.
Salomé mag dan verdwenen zijn, de lezer weet al vrij snel waarnaartoe ze is weggevlucht en waarom; zij verkiest het om in alle rust, voor zover er in deze roman sprake is van rust, te sterven waar zij wil en wanneer. In de proloog van Oroppa herrijst zij als het ware uit den dood om aan het eind van de roman op een zelf verkozen plek te sterven.
Maar voor het zo ver is, ontvouwt zich een uitgebreid en gedetailleerd verhaal dat uitwaaiert naar alle kanten, tijden en plaatsen. Talrijk en kleurrijk zijn de hilarische en dramatische binnenverhalen en verhalen in de binnenverhalen.
Salomé en haar schilderijen zijn de rode draad, maar de lezer komt niet veel over haar te weten, behalve dit: in een grijs verleden zat zij lange tijd gevangen in een vrouwengevangenis waar zij werd gefolterd, woont in de Rivierenbuurt in Amsterdam, waar in de kelder van haar huis nog een stel kostbare schilderijen van haar hand staan (die haar niet overleven [verder verraad ik niets]) en met haar longen is het goed mis: ‘”Godverdomme,” zei de vrouw [Salomé]. Het klonk alsof je een nest jonge kraaien in een versnipperaar gooide.’
Naast dit hoofdpersonage zwerven er heel wat personages doelloos rond in de roman, zoals Salomé’s zoon Irad; Hind die op het huis in Amsterdam moet passen maar al gauw ervandoor gaat; Hbib Lebyad, vriend van Salomé, die achter de schermen aan sommige touwtjes trekt. Galeriehoudster Hannah Melger is op zoek naar Salomé maar nog meer naar de schilderijen. Yousef Slaoui, de folteraar van Salomé in de gevangenis, zorgt met zijn komst naar de woning van Salomé voor de wending in het verhaal.

Behalve deze personages die op verschillende plaatsen en tijden in de roman opduiken, komen we in de binnenverhalen een enorme hoeveelheid bijzondere mensen tegen die stuk voor stuk vreemde en dwaze avonturen beleven, mensen die met een heel dun draadje met de rode draad verbonden zijn, al was het maar wegens hun Noord-Afrikaanse achtergrond en hun migrantenbestaan in de marge.
Als lezer maak je je er niet druk over wat al deze personages in de roman te zoeken hebben, zó gefascineerd ben je door de kleur- en geurrijke beelden die zich aan je zintuigen voordoen. Zoals El Khannoussi haar personages beschrijft, komen ze voor één moment tot leven.

El Khannoussi schrijft alsof ze haar hele leven niet anders heeft gedaan. Het is bijzonder dat een jonge schrijfster een debuutroman aflevert waar menig volleerd schrijver jaloers op kan zijn. Met haar schrijfstijl, zinsopbouw en woordkeuze laat de auteur zien dat zij de lezer niet onderschat. Soms zal de lezer zelfs moeite moeten doen om haar te volgen. De schrijfster boeit de lezer niet alleen door wat zij schrijft maar ook hoe zij het beschrijft: de beelden die ze gebruikt zijn origineel en zelfs wanneer de tragiek op zijn hoogst is wordt het luchtig door de humor: (Slaoui in Amsterdam krijgt te horen dat hij ongeneeslijk ziek is) ‘Wat hij vervelend vindt, is dat het nieuws wordt gebracht door een minkukel die met hoorbare zenuwen zijn dood aankondigt. En wat hem al helemaal tot razernij heeft gedreven, is dat hij de jongen erop betrapte vluchtige blikken te werpen op de klok. Hij verwacht op zijn minst een degelijke boodschapper – iemand met de tronie van een doodsengel die met de nodige ernst zo’n mededeling kan doen. Iemand met de kop van een aasgier.’

Een zo goed geschreven debuutroman als Oroppa wekt natuurlijk hoge verwachtingen. We kijken dan ook met spanning uit naar de volgende roman van Safae el Khannoussi!