Als herinneringen niet langer gedeeld worden...

Journaliste Clairy Polak (1956) is geen onbekende bij het grote publiek. Als politiek verslaggever presenteerde zij radioprogramma’s, werkte bij het Radio 1 Journaal en werd in 1998 uitgeroepen tot beste radiomaker van dat jaar. Later werkte zij ook voor de televisie en presenteerde ze onder andere NOVA, Nieuwsuur en Buitenhof, en sinds 2011 Het Filosofisch Kwintet. Van Polak wordt gezegd dat zij een kritische journaliste is; en dat wil zij ook zijn! 

Voorbij, voorbij (mei 2019) is de debuutroman van Polak. Het is het verhaal van Clairy en Nico (in de roman Judith en Leo) en de indringer in hun huwelijk, alzheimer. Vlak voor de verschijningsdatum overleed Nico.

Het proza in deze roman is helder en duidelijk, zonder overdadig gebruik van stilistische middelen. Polak is een vrouw van het ‘woord’ en dat is aan alles te merken: haar stijl is verzorgd, haar taal- en woordgebruik kennen een hoog niveau. De afwezigheid van retorische ballast heeft het voordeel dat je als lezer niet wordt afgeleid van de inhoud: het verhaal van hoe een kwaadaardig monster, eerst ongemerkt, het leven binnensluipt van Judith en Leo, een gelukkig echtpaar. Vervolgens, wanneer het zich daar eenmaal genesteld heeft, zet het zijn verwoestende aanval in op het geheugen van Leo, op zijn leven, op de mooie herinneringen die niet langer meer gedeeld kunnen worden, op hun relatie (Judith wilde geen kinderen. “Hoe ironisch was het dus dat Judith (…) alsnog een soort oermoeder werd, omdat Leo in toenemende mate kind aan het worden was.”). Na zes jaar van steeds intensievere zorg voor haar man krijgt het monster ook Judith op de knieën: het is niet langer mogelijk Leo thuis te ‘bewaken’. Leo zal dan nog vier jaar lang in een verpleeghuis verblijven.

Geen grappige voorvallen treft men aan in deze roman, maar wel af en toe prachtige, aangrijpende beelden: wanneer Judith haar beschrijving van een onthutsende ervaring met betrekking tot de ziekte van haar man samenvat of afsluit, gebeurt dat met een formulering die zó tot de kern komt en in essentie goed gekozen is, dat het je diep raakt:

“Haar lief werd langzaam maar zeker vanbinnen uitgehold, opgevreten door een onzichtbare hersenmijt die gaten knaagde in zijn brein.”

Ook geen ellenlange klaagzangen, want er is genoeg variatie. Zo vraagt Judith haar man om verhalen te schrijven, wat resulteert in aardige ‘historische’ terugblikken (in cursief ter onderscheiding van de overige tekst) naar de jaren vijftig van de vorige eeuw; dat zijn namelijk de herinneringen die het langst bij Leo intact bleven. Het beleven van het steeds verder schrijdende proces van geheugenverlies, de daarmee gepaard gaande kleine en grotere ongelukjes in en om het huis worden afgewisseld met beschrijvingen van hoe Judith en de twaalf jaar oudere Leo elkaar hebben leren kennen, van hun liefdevolle en gelukkige jaren samen eindigend met een korte retraite van Judith in Zwitserland in de streek waaraan ze dierbare jeugdherinneringen heeft. Een paar dagen vrijaf van de zware belasting die ze voelt om iedere keer weer in het verzorgingshuis op bezoek te gaan bij haar geliefde levende ‘dode’.

Bij het lezen van dit schrijnende verhaal zal de lezer regelmatig het gevoel hebben geen fictie te lezen ondanks de vermelding ‘roman’; op bepaalde momenten is schrijfster Clairy Polak zelf nadrukkelijk aanwezig, allereerst omdat het verhaal van Judith en Leo het verhaal van Clairy en Nico is (in een interview is Polak daar ook duidelijk over), maar ook daar waar de kritische onderzoekster zich laat gelden bij bijvoorbeeld de problematiek in de gezondheidszorg of de organisatie van (vrijwillige) hulpverlening aan mantelzorgers. Het idee te hebben te gluren in het privéleven van een bekend iemand zou een gevoel van schaamte kunnen geven, maar laat dat de lezer er niet van weerhouden om deze goed geschreven roman met zijn aangrijpend en o zo droevig thema te lezen.