Een subtiel portret van afhankelijkheid en zelfontdekking

In Claudine vertrekt (verschenen in 1904, vertaald in 2024) van Colette, de laatste roman in de iconische Claudine-serie, wordt het verhaal niet langer door de hoofdpersoon zelf verteld, maar door haar vriendin Annie. In dagboekvorm doet Annie verslag van haar innerlijke strijd: gevangen in een verstikkend huwelijk met de dominante Alain, zoekt ze naar een manier om zichzelf terug te vinden. Terwijl Claudine geniet van haar liefdevolle leven met Renaud, wendt ze zich tot Annie als mentor en vertrouweling. Met haar scherpe observaties en onverschrokken eerlijkheid probeert ze Annie te laten inzien dat haar leven niet gedoemd is te blijven zoals het is.

Annies zoektocht naar vrijheid speelt zich af in het mondaine kuuroord Bayreuth, beroemd door de Wagner-festivals en als ontmoetingsplaats voor de culturele elite. Ver weg van haar echtgenoot wordt Annie hier geconfronteerd met een ongemakkelijke waarheid: ze heeft nauwelijks een identiteit buiten haar rol als echtgenote. Haar naïviteit—soms aandoenlijk, soms schrijnend—leidt tot humor en tragiek. Ze voelt zich onbehaaglijk bij het naakte lichaam van haar schoonzus, verbaast zich over de vrijheid die andere vrouwen ten toon spreiden, en merkt hoe onwetendheid haar gevangen houdt.

Ondertussen blijft Claudine de leidende stem in Annies bewustwording. Hun gesprekken en brieven ademen Colettes kenmerkende stijl: sensueel, intiem en observerend, met veel aandacht voor zintuiglijke details. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een van de brieven aan Annie: N

u ben je weg, en je vlucht en je brief lijken wel een verwijt aan mij. Ik mis je, Annie-die-naar-rozen-geurt! Dat moet je me maar niet kwalijk nemen. Ik ben gewoon een arm beest dat verliefd is op schoonheid, zwakte en vertrouwen, en als een ziel als de jouwe steun zoekt bij de mijne, als de mond zoals de jouwe zich opheft naar de mijne, dan kan ik maar niet bevatten waarom ik die niet allebei nog mooier zou mogen maken met een kus. Ik snap het nog steeds niet, al is het me nog zo vaak uitgelegd.

Claudine spoort Annie aan om haar eigen verlangens onder ogen te zien, om niet slechts te bestaan binnen andermans verwachtingen. Maar naarmate Annie zich haar gevangenschap bewust wordt, groeit ook de jaloezie op Claudine— op haar vrijheid, haar liefde, haar onbevangenheid: ‘Ze kijkt haar man aan met zoveel kinderlijk enthousiasme, zoveel verliefde bewondering, dat ik het ineens benauwd krijg van een verstikkende behoefte om te huilen. Als ik Alain om een grote bel goedkope wijn had gevraagd, dan zou hij… me naar bed hebben gestuurd met een groot glas slaapdrank!’ Dit besef is een omslagpunt. Annie begint anders te denken.

Hoewel de plot zich traag ontvouwt, is dat geen zwakte maar juist een kracht van de roman. Het geeft namelijk ruimte aan de onuitgesproken emoties en onderhuidse spanningen tussen de personages. Colettes scherpzinnige observaties en minutieuze beschrijvingen—van de verstikkende hitte tot de spanning in een vluchtige aanraking—schetsen een wereld die zowel levendig als beklemmend aanvoelt.

Toch blijft Annies ontwikkeling op cruciale momenten steken. Ze analyseert eindeloos haar relaties met andere vrouwen, haar twijfels en onzekerheden, maar onderneemt nauwelijks concrete stappen. En dan verdwijnt Claudine. Haar vertrek laat Annie achter met de vraag die dit verhaal beheerst: kan ze zichzelf bevrijden zonder haar gids? Ze heeft haar beslissing al lang genomen, wil van Alain scheiden, maar zal ze dat ook echt doen? Heeft ze daadwerkelijk een transformatie doorgemaakt, of blijft ze gevangen in haar cirkel van twijfel?

Uiteindelijk is Claudine vertrekt geen klassiek verhaal van bevrijding, maar eerder een subtiel en melancholisch portret van een vrouw die worstelt met haar identiteit en de verwachtingen van haar tijd. Colettes inzicht in menselijke relaties maakt Annies conflict tastbaar, maar haar voortdurende aarzelingen maken het lastig om volledig mee te gaan in haar emancipatie. Het boek biedt een weergaloze sfeer en een psychologisch rijk palet, maar laat je wel achter met de vraag: heeft Annie, net als haar vriendin Claudine, de kracht gevonden om te vertrekken?