Realiteit is dood, fictie doet leven

Het levensverhaal van de Spaanse Enric Marco (1921) is een web vol leugens en bedrog. Nadat de Spaanse dictator Francisco Franco overlijdt, presenteert Marco zich als een van de weinige overlevenden van de Duitse deportatiekampen. Door de jaren heen doet hij zich voor als de woordvoerder van de Spaanse overlevenden en hij meent dat zijn heldenverhaal vooral de jonge generatie aan het denken zet over de gruwelen van de geschiedenis. Marco’s verhaal klopt echter niet en in 2005 wordt hij door een jonge historicus ontmaskerd. Marco blijkt niet in een Duits kamp te hebben gezeten, hij is geen antifascist en hij heeft zijn levensverhaal dus volledig verzonnen.

Marco was jarenlang een geliefd persoon in de media, maar na de onthulling vonden veel Spanjaarden dat hij maar snel vergeten moest worden. Niet iedereen denkt echter dat de geschiedenis van deze man maar in de vergetelheid moet raken. De Spaanse schrijver Javier Cercas (1962) duikt in zijn boek De bedrieger (2017) in het hoofd van de meester-bedrieger en besluit te onderzoeken waarom Marco zijn eigen leven zo heeft gefictionaliseerd. Het doel van Cercas is niet de gehele waarheid boven water te krijgen, maar om Marco te begrijpen:

“De taak van de kunst is de complexiteit van het bestaan te schilderen met het doel ons nog complexer te maken, te analyseren hoe het kwaad in elkaar steekt, om het zodoende te kunnen vermijden, en ook hoe het goede in elkaar steekt, mogelijk met het doel om het ons eigen te kunnen maken.”

Het verhaal van Marco’s leven is niet volledig op leugens gebaseerd. Een goede leugen is volgens Cercas namelijk altijd gebaseerd op een waarheid. De werkelijkheid is dat Marco helemaal niet zo zorgeloos opgroeide. Hij werd namelijk geboren in een krankzinnigengesticht en had een moeilijke jeugd in een roerige periode in Spanje. De politieke onrust in de jaren dertig, de burgeroorlog met de velen doden en de daaropvolgende jaren van dictatuur hadden een slechte invloed op de eenzame Marco. Hij heeft in zijn leven maar weinig echte liefde mogen ontvangen en om die reden was hij op latere leeftijd op zoek naar de aandacht waarvan hij dacht dat hij die verdiende. Tijdens de overgang naar de democratie rond 1978 zag Marco de kans zijn betekenisloze verleden om te zetten naar een status als held.

Het boek is een mooie aanvulling in de boekenkast voor geïnteresseerden van de recente Spaanse geschiedenis, maar het verhaal kan op verschillende manieren gelezen worden. Cercas graaft diep in het verleden van zijn personage en hoewel de leugens als schokkend kunnen worden ervaren, wil de schrijver vooral benadrukken dat dit fenomeen overal ter wereld plaatsvindt. Cercas geeft diepgaande filosofische analyses over de menselijke aard en neemt Marco als voorbeeld: ‘Marco is het evenbeeld van Don Quichot: hij legde zich niet neer bij een middelmatig leven, hij wilde een groots en meeslepend leven, en omdat hij dat niet kon, verzon hij het.’ Cercas is van mening dat iedereen weleens een rol speelt of zich op de een of andere manier als Marco gedraagt. Het zit namelijk in de mens om je soms als iemand anders voor te doen.

Het opsommen van gebeurtenissen uit het verleden kan al snel tot verveling leiden, maar Cercas is duidelijk een ervaren schrijver. Het boek leest als een goede thriller en de auteur weet de aandacht van de lezer eenvoudig bij zich te houden. Het bijzondere aan het verhaal zijn de wisselingen tussen Marco’s feitelijke verleden, Marco’s pogingen om zich staande te houden en Cercas’ gedachten en gevoelens over Marco’s web van leugens. Als liefhebber van fictie weet Cercas de lezer te verleiden met allerlei literaire technieken en de uitweidingen over de relatie tussen de waarheid en fictie zijn een welkome afwisseling in de soms lastige materie. De bedrieger is een boek voor geschiedenisliefhebbers, lezers die niet schuwen voor filosofische uitweidingen en fans van Cercas’ mooie oeuvre over de recente Spaanse geschiedenis.