Verslag van een leven lang kritisch zelfonderzoek

Schrijver en vertaler Frida Vogels (1930) houdt zich bewust op de achtergrond, ver weg van het publieke literaire circuit. Lange tijd bleef haar werk een goed bewaard geheim, geliefd bij een kleine maar toegewijde groep lezers. Pas na veertig jaar verscheen haar eerste publicatie: De harde kern, een trilogie uit de eerste helft van de jaren negentig. De eerste twee delen (1992 en 1993) bevatten proza, gevolgd door een deel met poëzie (1994). Vogels staat bekend om haar zorgvuldige schrijfproces en introspectieve benadering van het leven. In 2024 is In den vreemde verschenen, een verzameling kronieken die wordt beschouwd als het sluitstuk van haar oeuvre.

Vogels’ leven was allesbehalve gemakkelijk. Haar jeugd kenmerkte zich door gescheiden ouders en de chaos van de oorlog, waarin honger en angst overheersten. De band met haar broer Kees was diep en liefdevol, maar gebrekkige communicatie dreef een kloof tussen hun gevoelens en woorden. Ook haar volwassen leven kende de nodige frustraties. Haar huwelijk met de Italiaanse Ennio – een muzikale wiskundige die ze in 1955 leerde kennen, en met wie ze in 1960 in Bologna ging wonen, waar hij in 2017 is gestorven – was complex; misverstanden en moeizaam contact zorgden voor spanningen. Desondanks is ook duidelijk dat ze niet zonder elkaar konden.


Toch kende haar leven ook lichtpunten. Haar studietijd in Amsterdam was een periode van groei en ontdekking. Ze studeerde Nederlands en kwam in contact met verschillende mensen die haar horizon verbreedden, onder wie J.J. Voskuil die haar portretteerde in Bij nader inzien (1963). Deze periode bood haar waardevolle inzichten in menselijke interacties en emoties, die haar later als auteur goed van pas zouden komen.

In In den vreemde draait alles om Frida zelf die de wereld vaak als zwaar, pijnlijk en verwarrend aanvoelt. Als schrijver koestert ze de hoop dat de lezer haar begrijpt, beter dan zij zichzelf:

Hij, in zijn gunstige positie, kent mij beter dan omgekeerd. Ik maak me illusies over hem, maar hij niet over mij. Hij heeft me door. Dat is trouwens precies wat ik verlang. Ik stel me voor dat hij me ongenadig zal ontmaskeren, als dat nodig is, en ik stel me ook voor dat, als het waar is wat ik schrijf, hij zal zien wat mij ontsnapt. Kortom, dat ik woorden op papier schrijf is geen gekkenwerk; ik heb me te verantwoorden.

Gebeurtenissen en relaties met anderen legt ze minutieus vast: het sterfbed van haar moeder, een bezoek aan haar vader, het weerzien met een vriend na vijfentwintig jaar. De ongemakkelijke gesprekken, de sfeer van de omgeving en vooral haar eigen gevoelens – vaak doordrenkt van angst en schaamte omdat ze geen diepere verbondenheid met deze mensen voelde – worden zorgvuldig ontleed. Het resultaat is een hyperpersoonlijk verslag, soms zwaar vanwege haar voortdurende zelfkritiek en de scherpe observaties van anderen, maar ook door de verwarring die haar altijd lijkt te vergezellen:

Ik besef dat dit alles ergens de kern van mijn leven raakt en dat ik precies op dat punt de vinger zou willen leggen. Ik zou de brokkelige, verwarde herinneringen van toen en de gebeurtenissen van nu willen indampen tot ik werkelijk dat gevoel van intensiteit, van essentie overhield.

De constante twijfel, het wikken en wegen en de zelfkritiek keren in elk stuk van In den vreemde terug. Steeds worstelt ze met de vraag of ze de juiste woorden heeft gevonden en of haar verhalen werkelijk de essentie van haar ervaringen vangen. Reflectie en zelfonderzoek maken haar werk intens persoonlijk en kwetsbaar. Haar enige houvast blijft het schrijven zelf – het middel om grip te krijgen op de verwarrende, chaotische wereld om haar heen. Voor Vogels is schrijven, meer dan een vak, een manier om de complexiteit van haar relaties en ervaringen te doorgronden en te kunnen delen. ‘Het is niet veel waard wat ik tot dusver opgeschreven heb, maar ik weet wel dat ik niets liever wil.’ Dit verlangen om, ondanks haar twijfel, de ingewikkelde werkelijkheid in woorden te vangen, vormt de kern van haar schrijverschap.

Dit boek is niet voor iedereen weggelegd. Vogels’ schrijfstijl kan net zo overweldigend als zwaar zijn door de gedetailleerde beschrijvingen, de voortdurende zelfkritiek en de diepe emotionele lading. Het ontbreken van luchtigheid of humor zal sommige lezers kunnen opbreken. Voor lezers die echter over voldoende inlevingsvermogen en geduld beschikken, biedt het werk van Frida Vogels iets onontkoombaars: een ongefilterd inzicht in de worstelingen van het leven, en in het blijvend zoeken naar zelfbegrip.