Ieders geheugen is zijn persoonlijke literatuur

Wat hebben een schilderij-restaurator en een blinde dichter met elkaar gemeen? In Nachtschrijver (2017) van beeldend kunstenaar en schrijfster Jannie Regnerus (1971) is Hannah restaurator bij het Rijksmuseum. Haar taak is om de oorspronkelijke kleuren en details op oude schilderijen weer tot leven te wekken. Ze voelt een diepe verwantschap met het werk van de blinde dichter Blindman. Ze maakt kennis met hem door een documentaire over het Friese landschap en de twee broers die door een erfelijke oogziekte in de loop van hun leven blind zijn geworden. Na het zien van deze documentaire begint Hannah op een andere manier naar de wereld te kijken. Als restaurator focust ze elke dag op de details van schilderijen, terwijl de blinde dichter alleen nog zijn herinneringen aan zijn jeugd heeft. Met zijn geheugen kan hij enkel terugkeren naar het decor van de jaren toen de oogziekte nog niet alles van hem had afgenomen. Als Hannah de dichter hoort voordragen tijdens een poëziefestival, doet ze er alles aan om hem te ontmoeten.

Door het lezen van Blindmans gedichten raakt Hannah gefascineerd door zijn verbeelding en construeert ze haar eigen wereld. Het gebruiken van de verbeelding om een eigen realiteit te creëren, is een terugkerend element in Regnerus’ oeuvre. In de roman Het lam (2013) moet een moeder machteloos toekijken hoe haar zoontje steeds zieker wordt. Het verandert haar waarneming van de wereld om haar heen, waaruit langzaam kleur wegsluipt. Met taal en verschillende beelden-associaties toont Regnerus de verschillende stadia van de ziekte en de pogingen van de moeder om aan de werkelijkheid te ontsnappen. Ook in Nachtschrijver wordt gedetailleerd omschreven hoe het is om steeds zieker te worden, maar in dit geval hoeft het geen negatieve ervaring te zijn. Blindmans geheugen en verbeelding zijn namelijk juist versterkt door het verlies aan zicht:

"Als kind heeft Blindman de akkers rond zijn vaders boerderij met verbeelding ingezaaid, decennia later blijkt hoe groeizaam die zwarte bedding voor zijn poëzie is geweest."

Doordat Blindman zich in zijn jeugd geheel op het Friese landschap heeft gefocust, komt zijn hele wereld in teken daarvan te staan. De kleine dingen, zoals de vacht van een Fries paard, raken dus zijn hele leven en bestaan aan. Ook Hannah voelt in de woorden van de dichter hoe het is om bijvoorbeeld een Fries paard aan te raken zonder dat je het kan zien. Ze zoekt telkens naar herkenning:

"Dat er een dichter blijkt te bestaan die het decor en de details van mijn jeugd zo precies in woord heeft vervat dat hij een broer van mij had kunnen zijn."

Maar niet alleen zoekt Hannah naar herkenning in de woorden van Blindman, ook de lezer zal automatisch naar zijn of haar jeugd terugkeren. Door de persoonlijke schrijfstijl van Regnerus zet ze haar lezers aan het denken over hun eigen ervaringen.

Nachtschrijver is een goed doordacht verhaal over de werking van het geheugen en hoe belangrijk dat is als het gaat om creativiteit. Wanneer iemand niet het vermogen meer heeft om de wereld in kleur te zien, zal diegene spreken over zijn diepste herinneringen:

"Nog nooit heb ik iemand zo horen voordragen als Blindman. Het is als zingen en huilen tegelijk. Hij spreekt met urgentie, de woorden lijken van diep onder de graszoden te komen en vanuit zijn voetzolen en benen omhoog te worden gestuwd om als stroom aan het zwarte geisergat onder zijn storm te ontsnappen."

Jannie Regnerus heeft dus een prachtige roman geschreven over verbeelding, inspiratie en herkenning. Hoe kan een blinde man een beeld van de wereld vormen en hoe gaat het er in het hoofd van een blinde dichter aan toe?