In stilte op weg naar een fatale bevrijding

In Ossenkop, het romandebuut van vertaler Manik Sarkar, staat niet alleen het verdwijnen van een ambacht centraal, maar vooral de langzame, innerlijke ontwrichting van een man die probeert te voldoen aan een leven dat nooit werkelijk het zijne is geworden. Rensing junior, zoon van een slager, houdt zich op jonge leeftijd al afzijdig van het dorpse rumoer. Terwijl leeftijdgenoten zich verliezen in bravoure en vertier, zoekt hij de stilte van zijn kamer en de houvast van het Handboek voor de slager, een monumentaal werk van achthonderd pagina’s, dat al snel symbool wordt voor het pad dat voor hem ligt – nauwgezet, zwaar en ononderhandelbaar.

De aanschaf van dat boek door zijn ouders, en de liefdevolle maar beladen waarschuwing om er voorzichtig mee om te gaan, weerspiegelen de druk van de verwachting dat hij het familiebedrijf zal voortzetten. Die druk wordt tastbaar wanneer Rensing junior zijn diploma van de slagersvakschool behaalt en zijn vader trots “& Zn.” op het winkelraam laat schilderen – een ritueel dat geen ruimte laat voor twijfel of afwijken. Daarmee is zijn toetreding tot het familiebedrijf minder een keuze dan een stille capitulatie.

Toch is Sarkars roman geen eenduidige klaagzang over erfelijke dwang. De ware spanning zit in de manier waarop Rensing junior zijn gevoelens internaliseert. Hij is geen man van confrontatie, maar van zwijgende gehoorzaamheid. Zijn vakmanschap is feilloos – zelfs zijn vader twijfelt daar geen moment aan. Waar het junior echter aan ontbreekt, is de flair om klanten te binden en het bedrijf commercieel levensvatbaar te houden. Rensing senior, zelf een man met gevoel voor handel en omgang, ziet met lede ogen aan hoe zijn zoon uitmuntend vakwerk levert, zonder in staat te zijn om zijn producten te verkopen. Zo groeit het leven van zijn zoon uit tot een stille strijd: tussen het verlangen naar betekenis en het onvermogen zichzelf kenbaar te maken.

Sarkars stijl sluit naadloos aan bij deze thematiek. Zijn taal is precies, sober en zonder overbodigheid. Hij toont eerder dan dat hij verklaart, laat ruimte voor suggestie en betrekt de lezer op subtiele wijze in het innerlijk van zijn personages. De ironie in zijn proza is droog, nooit cynisch, en versterkt de tragiek die schuilgaat in het alledaagse. In dit opzicht doet zijn werk denken aan dat van W.F. Hermans: scherp, wrang en trefzeker, maar met meer empathie.

Een bijzonder sterk aspect van de roman is de perspectiefwisseling tussen Rensing junior en zijn vrouw Jacomine, die ook in de zaak helpt. Zonder nadrukkelijke overgang verschuift het vertelstandpunt, zodat ook haar beleving en frustraties zichtbaar worden. Haar verlangen naar beweging en erkenning botst met zijn verstilling. Zo ontvouwt zich een huwelijk waarin de een zich losmaakt terwijl de ander zich verhardt in stilte. Die wisselende perspectieven zorgen voor gelaagdheid: de lezer wordt gedwongen begrip op te brengen voor beide kanten van een relatie die langzaam verstikt in onuitgesproken onvrede.

Waar de roman lange tijd ingetogen en onderhuids blijft, vormt de slotscène een verrassend keerpunt. De ingehouden spanning die zich door het hele verhaal heeft opgebouwd, komt tot ontlading in een onverwachte daad van Rensing junior. Wat aanvankelijk een breuk met zijn karakter lijkt – hij die altijd gezwegen heeft, die conflicten vermeed – blijkt bij nadere beschouwing juist de meest logische consequentie van zijn innerlijke strijd. Zijn daad is geen uitglijder, maar een bevrijdende uitbarsting van jaren opgekropte woede, frustratie en machteloosheid. Het is zijn enige mogelijkheid om zichzelf los te maken van een leven dat hij nooit echt heeft geleefd.

Daarmee is Ossenkop geen roman van verzoening, maar van doorbraak – een schrijnend portret van een man die zijn leven lang gezwegen heeft en op het moment dat hij eindelijk handelt, alles riskeert. Sarkar toont op aangrijpende wijze hoe zwijgzaamheid niet gelijk staat aan berusting, en hoe een enkel moment van rebellie meer zegt dan een leven van gehoorzaamheid. Ossenkop is een verstilde maar vlijmscherpe roman over erfgoed, eenzaamheid en het stille verzet dat soms onherroepelijk tot ontploffing komt.