Gemodificeerde beren op de postapocalyptische weg

In de toekomst die Jeff VanderMeer (1968) in zijn op actuele thema’s gebaseerde sciencefictionroman Borne schetst, wordt biotechnologie in vergaande vorm toegepast op levende wezens. Zoveel menselijke inmenging in de bestaanscodes van het leven moest haast wel mislopen en de wereld is dan ook verworden tot een desolate postapocalyptische en dystopische woestenij. Daarmee valt Borne onder het genre biopunk, de biotechnische tegenhanger van cyberpunk. Vanwege de uitstekende, beeldende schrijfstijl, de filosofische diepgang en de op wetenschap gebaseerde toekomstverbeelding is het boek echter geschikt voor een veel breder leespubliek dan liefhebbers van het genre alleen. Al pakken VanderMeers pogingen om het boek ook nog eens extra spannend te maken minder gelukkig uit.  

Jeff VanderMeer is een Amerikaanse auteur van voornamelijk sciencefiction die bekend werd met de Southern Reach-trilogie, waarvan het eerste deel, Annihilation (Vernietiging), is verfilmd. Borne is zijn meest recente roman en is in het Nederlands vertaald door Luud Dorresteyn. Wel is er inmiddels ook een novelle, The Strange Bird, die zich in dezelfde wereld afspeelt maar met andere personages.  

In Borne lezen we het als memoires opgetekende verhaal van de 28-jarige Rachel. In een postapocalyptische wereld woont ze samen met haar vriend Wick in een schuilplaats, de zogeheten Balkonrots. Hun stad wordt geterroriseerd door de enorme gemodificeerde beer Mord en zijn wat kleiner uitgevoerde ‘proxy’s’. Deze wezens zijn gemaakt door het biotechnische bedrijf de Company, dat voorheen de macht in de stad had, maar deze kwijtraakte aan hun eigen creatuur. De enige die de heerschappij van Mord probeert aan te vechten is een geheimzinnige, maar eveneens op macht beluste persoon die bekend staat als de Magician.  

Rachel en Wick proberen vooral te overleven. Rachel is daarbij degene die op strooptocht de stad in gaat, terwijl Wick de wetenschapper is die ‘biotech’ drugs fabriceert en verkoopt, wat hem tot een directe concurrent van de Magician maakt. Hun leven verandert aanzienlijk wanneer Rachel een nogal merkwaardig wezentje in de vacht van Mord vindt. Ze noemt hem Borne en neemt hem in huis. Borne blijkt een skeletloze vormveranderaar te zijn, die in rap tempo groeit en zich met hulp van Rachel ontwikkelt tot een pratend en denkend individu. Hij groeit haar echter letterlijk en figuurlijk boven het hoofd, waarna Rachel en Wick steeds dieper in de problemen raken en het einde voor hen in zicht komt.  

De verbeelding die aan deze roman ten grondslag ligt is indrukwekkend. De variëteit van de biotechnologie, de ultraflexibele Borne die we in vele markante vormen te zien krijgen, de vervallen stad, de in een mêlee van ingestorte gebouwen en ander puin gelegen Balkonrots, VanderMeer laat nergens iets liggen. Al vanaf pagina één word je ondergedompeld in een compleet andere wereld. En dat zonder langdradige uitleg, maar op een manier die het gemakkelijk maakt om aan te haken.  

Jammer genoeg grijpt de verhaallijn maar gedeeltelijk op al die verbeelding terug. Mord en zijn proxy’s rukken namelijk steeds weer op, hoewel ze relatief gezien saai zijn. Ze lijken wel een soort van intelligentie te hebben, maar ontpoppen zich voornamelijk tot brullende roofdieren die bloed willen zien. De meerwaarde hiervan lijkt de daardoor gecreëerde spanning te zijn, want een wetenschappelijke reden voor de fascinatie van de Company met beren wordt niet gegeven. Als gevolg hiervan is ook de overlevingsstrijd van Rachel en Wick vaak rechtlijnig, daar ze steeds weer worden opgejaagd door al die beren. Om vervolgens op nog meer beren te stuiten.  

Een berenoverdosis kortom, die ten koste gaat van interessantere verwikkelingen rondom de biotech, de Company en de Magician. Gelukkig komen er wel nog inventieve antwoorden op vragen die het hele verhaal door spelen, terwijl er tegelijkertijd genoeg stof tot nadenken overblijft. Tevens zijn er prachtige emotionele scènes tussen Rachel enerzijds en zowel Wick als Borne anderzijds en is Borne als wezen een groot feest. Daarmee bezorgt Jeff VanderMeer zijn lezers beslist een bijzondere leeservaring. Zeker diegenen die niet op een beer meer of minder kijken.