Oorlogsgeweld versus optimisme en sterke familiebanden

De succesvolle en meermaals bekroonde Vietnamese schrijfster en dichteres Nguyễn Phan Quể Mai (1973) durfde na acht uitgaven in haar moedertaal aan haar grootste schrijfdroom te beginnen: een episch werk over de Vietnamese geschiedenis in het Engels. Lastig, want hoewel ze aan Australische en Engelse universiteiten studeerde, was het voor haar als 'een berg beklimmen op blote voeten'. Ze deed dan ook zeven jaar over De bergen zingen, maar bereikte wel de top. Het is inderdaad een monumentale roman over de geschiedenis van Vietnam in de 20ste eeuw, gezien door de ogen van gewone mensen. De Nederlandse versie is uit het Engels vertaald door Mary Bresser en voorzien van een prachtige hardcover kaft.

De Vietnamese geschiedenis van de vorige eeuw is een bloederige. Het land werd bezet door Franse kolonialisten en tijdens de Tweede Wereldoorlog door Japan. In 1955 ontstond er vervolgens een burgeroorlog tussen het communistische noorden en westerse zuiden, die later door inmenging van de Verenigde Staten ontaardde in de broeierige Vietnamoorlog die tot 1973 duurde. Ondertussen instigeerden communisten in het noorden een gewelddadige ‘landhervorming’ waardoor mensen met grond of andere bezittingen werden vervolgd en vaak vermoord.

Dat maakt De bergen zingen automatisch tot een oorlogsboek. Om het te kunnen schrijven sprak Quể Mai (dit is haar voornaam) uitgebreid met overlevenden, meestal uit haar eigen omgeving. Dat was de enige manier om tot een waarachtige weergave van de Vietnamese geschiedenis te komen, zoals ze toelicht in een interview op Hebban. Daarmee baseerde ze haar verhaal dus op ‘oral history’, wat in de literatuur maar weinig voorkomt. Te weinig misschien, want net als in voorgangers als Manhattan Beach van Jennifer Egan levert deze methode een ronduit adembenemend, levensecht en gedetailleerd historisch beeld op.

Dat de karakters weliswaar fictief zijn maar voortkomen uit zeer persoonlijke levensgeschiedenissen is goed te merken aan hun doorleefde echtheid. Niettemin zijn de twee hoofdpersonen vrouwen die zelf niet bij gevechtshandelingen betrokken raken. Dat komt omdat dit meer een boek is over de gevolgen en naweeën van oorlog, dan over de strijd zelf.

In eerste instantie is er het meisje Huong Tran, dat tot haar dertiende de Vietnamoorlog meemaakt en met alleen haar grootmoeder achterblijft. Na de oorlog proberen ze samen een uit elkaar geslagen familie weer te herenigen, want familiebanden wegen topzwaar in Vietnam. Er wachten echter nieuwe beproevingen, want diegenen die terugkomen worstelen met heftige oorlogstrauma’s, verwondingen, communistische indoctrinatie of de gevolgen van het gif Agent Orange. De tweede hoofdpersoon is grootmoeder Diệu Lan, die haar eigen levensgeschiedenis aan Huong vertelt. Zij kreeg de volle laag van bezetters, landhervormers en oorlog, maar laat zien hoe ze tegen alle klippen op wist te overleven. Tussen de bedrijven door weeft de auteur bovendien de verhalen van de kinderen van Diệu Lan, met veel aandacht voor Huongs moeder.

Dat geeft dus veel gruwel om over te lezen, maar het boek heeft ook een andere kant. Naast wrede monsters ontmoeten de personages ook steeds weer hartverwarmend hulpvaardige mensen. Daarnaast zoeken en vinden ze manieren om met hun leed om te gaan, zowel in praktisch als in psychisch opzicht. Dat geeft het nodige tegenwicht met optimistische bespiegelingen over hoop, liefde en doorzettingsvermogen. Soms neigt dat naar zoetsappigheid of een zelfhulpboek, maar meestal laat het zien hoe er ook goede dingen voortkomen uit ellende.

Minder sterk is wellicht het taalgebruik, dat lichtvoetig en vloeiend is maar ook wat rechtlijnig en weinig poëtisch voor een dichteres. Dat zal komen doordat de auteur het boek niet in haar moedertaal heeft geschreven. Maar anders was deze roman waarschijnlijk niet voor ons beschikbaar gekomen, dus het zij haar vergeven.

Uiteindelijk is De bergen zingen toch een ongewoon oorlogsboek dat de lezer lang bijblijft. Een ferme aanklacht tegen de oorlog, maar zonder prekerigheid. In plaats daarvan krijgt het onderwerp een warm familiebedje om in te liggen en wordt het met veel liefde toegedekt door Quể Mai, haar personages en een leuke, onverwachte ontknoping.