Originele, pakkende en informatieve eilandweelde

In de 15de eeuw ontstonden in Venetië de zogeheten ‘isolari’, eilandboeken. Dat waren boeken die niet alleen vaarroutes tussen eilanden in en om de Middellandse Zee beschreven, maar ook de kenmerken van die eilanden, waaronder informatie over de geschiedenis, cultuur, economie en bezienswaardigheden van het eiland. Dit alles voorzien van rijk geïllustreerde kaarten. Bij het schrijven van zijn eigen eilandboek, dat volledig ‘De eilanden van goed en kwaad, een ontdekkingsreis’ heet, heeft schrijver en historicus Adwin de Kluyver zich geïnspireerd op deze isolari. Maar niet helemaal. Zo verveelt hij zijn lezers gelukkig niet met vaarroutes, bestrijkt hij de hele wereld en schrijft hij het soort van verhalende non-fictie dat helemaal van de eenentwintigste eeuw is.

Adwin de Kluyver maakte tot dusverre naam als auteur van drie boeken over de Noord- en Zuidpool. Vooral voor zijn tweeluik ‘Het gedroomde Noorden’ (over de Noordpool) en ‘Niemandsland’ (over Antarctica) ontving hij veel lof. Behalve met poolstreken heeft de auteur echter ook iets met eilanden en het werd dus hoog tijd zijn aandacht daar eens naar te verleggen. Dat wil zeggen, voor zover beide onderwerpen elkaar niet overlappen, want zijn voorliefde voor het hoge Noorden weet De Kluyver niet helemaal af te leggen.

‘De eilanden van goed en kwaad’ is een mooie hardcover, van binnen opgesierd met kaarten en foto’s. Tussen de hoofdstukken vinden we een ‘Isolario’ van een handvol pagina’s, met enkele korte stukjes tekst over diverse eilanden. Deze pagina’s onderscheidden zich door een lichte zalmkleur. De kaarten zijn op donkerdere tinten oranje gedrukt. Jammer is wel dat er enkele fouten zijn geslopen in de twee overzichtskaarten op de binnenkant van de kaft. Niettemin is het duidelijk dat er veel moeite is gedaan om een mooi boek te maken.

De teksten in de isolari sluiten mooi aan bij de thema’s in de aangrenzende hoofdstukken. Desondanks durf ik hier niet met zekerheid te zeggen of ze aan het eind van het voorgaande hoofdstuk staan of aan het begin van het volgende, want dat is me niet duidelijk. Wat ik wel durf te zeggen is dat ze werken. Ze geven leuke, afwisselende informatie waarin je maar zelden iets leest dat je al wist.

Dat het boek, zoals de flaptekst vermeld, in zekere zin een naslagwerk over allerlei eilanden is klopt dan ook, al is dat beperkt in het relatie tot het aantal eilanden dat er bestaat en een bijkomstigheid. Primair is het een boek vol eilandverhalen die zich ergens tussen grappig, interessant en ronduit bizar in begeven en die veel te gemakkelijk weglezen om werkelijk associaties op te roepen met het gemiddelde naslagwerk. De Kluyver is een begenadigd auteur die zijn lezers vaak doet vergeten dat hij non-fictie schrijft in plaats van een roman. Iets dat ook komt doordat ieder hoofdstuk anders is, vaak op speelse wijze gevormd naar het bronnenmateriaal dat de auteur voor zich had en niet volgens de een of andere methode. Samen met de isolari en het onderwerp maakt deze afwisseling het boek origineel.

Uiteindelijk is de meeste informatie in het boek historisch, zij het wel grotendeels uit de recente geschiedenis. Slechts enkele keren duiken we wat dieper het verleden in. Misschien had dat vaker mogen zijn, maar dat is een kwestie van persoonlijke voorkeur. Wie veel persoonlijke reiservaringen van de auteur verwacht, zal minder aan zijn trekken komen. Uiteindelijk reizen we alleen in het laatste hoofdstuk expliciet met hem mee naar een eiland in het Noordpoolgebied, waarbij hij zich dus op bekend terrein begeeft. Hij is wel op andere eilanden geweest, maar dat resulteert vooral in persoonlijke beschrijvingen van het eiland, niet in een reisverhaal. Binnen de opzet van dit boek is dat overigens een terechte keus.

Wat de auteur erg goed doet is een beeld schetsen van wat eilanden allemaal vermogen te doen voor de mensheid. Wat voor verschillende functies ze kunnen hebben: woongebied, onderzoeksgebied, testgebied, natuurlijk afgebakende gevangenis, de mogelijkheden zijn talrijk. Mogelijkheden die blijkbaar zowel het beste als het slechtste in de mens naar boven halen, wat op zich natuurlijk intrigerend is. Binnen dat kader bestaan niet alle eilanden die ter sprake komen echt, want ook het fictieve eiland heeft nut voor de mens. Zo wordt bijvoorbeeld mooi uitgelegd waarom de filosoof Plato ooit het eiland Atlantis bedacht.

Maar juist daarom is het jammer dat drie van de twaalf hoofdstukken niet echt een eilandverhaal vertellen, maar iets dat er toevallig mee in verband staat. De Kluyver probeert dan wel om de rol die het eiland binnen het verhaal speelt te benadrukken, maar slaagt daar maar matig in. Een hoofdstuk dat ogenschijnlijk over het fictieve eiland van Doctor Moreau gaat, blijkt bijvoorbeeld over een ontspoorde Hollywoodverfilming te gaan. Een krankzinnig verhaal, maar niet ter zake doend. Een hoofdstuk over het eiland Jura waar George Orwell ‘1984’ schreef gaat over George Orwell, de band The KLF en over moeilijke maatschappelijke thema’s, maar Jura blijft voelen als een toevallige locatie. En het hoofdstuk over het Duitse ‘raketteneiland’ Usedom gaat dan toch weer vooral over de controversiële persoon van Wernher von Braun, want dat krijg je als die naam eenmaal valt. In dit geval is dat echter spijtig, want toevallig las ik al eens eerder dat de raketbasis die op Usedom ontstond, uitgroeide tot een curieuze eigen gemeenschap. Maar daar lezen we nu nauwelijks iets over.

Gelukkig zijn de andere hoofdstukken treffender en lees je er dingen in die op het vaste land inderdaad niet zo gebeurd zouden kunnen zijn. En door alle isolari heen komt een weelde aan eilanden over de hele wereld ter sprake. De hoofdverhalen vertonen wel wat minder diversiteit. De schrijver is nu eenmaal vaak terug te vinden op hoge breedtegraden. Naast het al genoemde Noorse eiland in het Poolgebied eisen vier Schotse, een Iers en een Noord-Duits eiland de hoofdrol op, terwijl de rest van de wereld het met de overige vijf hoofstukken moet doen. Niet verbazingwekkend dat Afrika dan weer grotendeels als blinde vlek op de kaart blijft liggen. Een kwestie die je een andere auteur wellicht zou aanrekenen, maar deze auteur niet zo. Hij heeft nu eenmaal veel (reis)ervaring in het betreffende gebied en dan is het logisch dat daar het zwaartepunt van zijn boek komt te liggen.

Verder is er alle hoop dat Adwin de Kluyver nog niet klaar is met eilandboeken. Het aantal eilanden dat níet in dit boek ter sprake komt is waarschijnlijk duizelingwekkend, dus gebrek aan stof zal hij niet hebben. Talloze ongelooflijke verhalen liggen nog ergens in de schaduw van palmbomen of hoge kliffen te wachten om te worden onthuld. Die zou ik beslist ook graag willen lezen.

NB: Ik heb dit boek mogen recenseren binnen het kader van een winactie op Hebban, waarvoor mijn dank!