Middeleeuwse vrouwen op zoek naar vrijheid

De Franse schrijfster Aline Kiner dwaalde in Parijs graag rond de plek waar een uniek middeleeuwse begijnhof had gelegen, gefascineerd als ze was door de vrouwen die daar ooit woonden. Gelovige vrouwen, maar ook vrouwen die zich niet wilden voegen naar maatschappelijke conventies of de strenge restricties van een kloosterorde en meer vrijheid en zelfstandigheid zochten. Kiner besloot een boek over hen te schrijven en koos daartoe voor de vrijheid van een roman boven de restricties van historisch verantwoorde non-fictie. Terecht, zoals blijkt. Geen boek had een beter ingeleefd beeld kunnen geven dan De nacht van de begijnen.

Wat is nu eigenlijk een begijn? Veel mensen zullen het niet precies weten. Begrijpelijk, want de positie van begijnen was ook vaag en het betrof een zeer uiteenlopende groep vrouwen. Tevens waren er de nodige verschillen naar tijd en plaats. Officieel waren het alleenstaande vrouwen die wel tot een katholieke gemeenschap behoorden en samenwoonden in een begijnhof of -huis, maar zich niet wilden onderwerpen aan de strenge regels van een kloosterorde. Veel middeleeuwse begijnhoven boden in de praktijk echter ook een toevluchtsoord aan beschadigde en verdrukte vrouwen en aan vrouwen, vaak weduwen, die zich wilden ontwikkelen of een zelfstandige maatschappelijk positie innemen. Dat kon anderszins niet, omdat het ongepast was voor een vrouw om alleen te wonen.

Aline Kiner is behalve auteur ook hoofdredacteur van het tijdschrift Sciences et Avenir (Wetenschap en Toekomst). Behalve in de toekomst is ze ook geïnteresseerd in het verleden, vooral in de middeleeuwen. De nacht van de begijnen is haar derde roman, maar haar eerste Nederlandse vertaling. Deze is zorgvuldig uitgevoerd door Noor Koch, die de middeleeuwse sfeer goed wist te handhaven.    

Het verhaal speelt zich af in Parijs tussen 1310 en 1315. De inquisitie was op zijn hoogtepunt en de vraag wat ketterij was en wat niet speelde constant. De Franse koning Philips IV de Schone (niet te verwarren met de in Nederland beter bekende Philips I van Castillië met dezelfde bijnaam) regeerde ook met streng katholieke hand. Met name de orde van de tempeliers stond aldus zwaar onder vuur. Over begijnen bestonden ook twijfels, maar aanvankelijk werden ze met rust gelaten. Dat veranderde nadat de begijn Marguerite Porete, die een mystiek en vrijzinnig boek had geschreven, voor ketterij op de brandstapel werd gezet.    

Het zijn verwikkelingen die de al oudere kruidenvrouw en genezeres Ysabel, woonachtig in het grote begijnhof midden in Parijs, met de nodige zorgen volgt. Ondertussen vindt ze een weggelopen jonge vrouw bij de poort van de hof en ontfermt zich over haar. Deze Maheut blijkt een temperamentvolle dame die afdoende reden heeft om zich te verbergen voor machtige vijanden. Wanneer de situatie rondom de tempeliers en Marguerite Porete het vrije bestaan van de begijnen steeds meer onder druk zet en de gewelddadigheden toenemen, verergeren ook de problemen rond Maheut. Ysabel moet dan alle zeilen bijzetten om niet alleen haar levenswijze te verdedigen, maar iedereen bovendien veilig te houden.    

Op sommige plaatsen wordt De nacht van de begijnen gepropageerd als een vrouwelijke versie van De naam van de roos van Umberto Eco. Hoewel daar beslist een kern van waarheid in zit, is het toch te veel eer. Dit boek mist wel iets in vergelijking met die klassieker, zoals een aanhoudend spannende verhaallijn, een briljante ontknoping en een schrijfstijl die de lezer van het begin tot het eind meezuigt. Deze roman is aangrijpend, boeiend en met flair geschreven, maar ook nogal bedachtzaam en hoogdrempelig. Je moet attent blijven lezen om tussen alle overdenkingen door de draad van het verhaal vast te houden.    

Diegenen die de moeite nemen worden echter beloond, want Kiner heeft het beste voor het laatst bewaard. Ze blijkt dan niet alleen een schrijfster die haar interesse voor de middeleeuwen heeft omgezet in een beeldende en levensechte roman over een origineel onderwerp, maar ook een Parijse journaliste die leeft en schrijft na de heftige terroristische aanslagen die daar in 2015 hebben plaatsgevonden. En dat leidt in dit boek, dat evengoed gaat over een slag tussen religieuze fanatici en mensen met een vrije(re) geest, tot een gedenkwaardige apotheose. Tussen de aanzwellende en verwikkelingen door staan doordachte filosofische inzichten over onderwerpen als geweld, onderdrukking en machtsmisbruik. Want:

'...; zielenroerselen hangen samen met de roerselen van de wereld;...'     

Aldus bewijst Aline Kiner het adagium dat een historisch verhaal evenveel zegt over de tijd waarin het is geschreven als over de tijd waarin het zich afspeelt. Ondertussen stelt dit boek het standaardbeeld van vrouwen in de middeleeuwen flink bij, op een manier die alleen zelfstandige denkers gegeven is. En daarmee heeft dit boek een heel eigen vorm van toegevoegde waarde.