De verrassende beschouwingen van een alien

Er is niemand beter geschikt om de mensheid en het leven op aarde eens door een heel andere bril te bekijken dan een intelligent buitenaards wezen. Voor hem zijn wij immers de vreemde wezens die er een merkwaardige wereld en levensstijl op na houden. Doorgaans zijn verhalen over aliens tussen de mensen dan ook inzichtelijk en komisch en daardoor al vaker gedaan. Voor auteur Matt Haig was het niettemin een ideaal concept, nadat hij zich vanwege een paniekstoornis enige tijd zelf als van een andere planeet had gevoeld. En zo kwam in 2013 het boek The humans uit en werd een groot succes. Nu is er ook een Nederlandse vertaling, De wezens, welke strak is uitgevoerd door Monique ter Berg.

Matt Haig (1975) is een Britse auteur die naast romans ook kinderboeken, non-fictie en filmscenario’s schrijft. Fantastische elementen zijn hem daarbij niet vreemd. Een aantal van zijn boeken is in het Nederlands vertaald, waaronder het bekende Redenen om te blijven leven, een autobiografische roman over diezelfde stoornis.

In De wezens lezen we het gedramatiseerde verslag dat een naamloze alien, afkomstig van de planeet Vonnadorië, geeft aan zijn soortgenoten over zijn belevenissen op aarde. Hij wil ze laten zien dat de mensheid niet zo hopeloos is als wordt gedacht. Zelf kwam hij op aarde terecht om een opdracht van zijn superieuren, bekend als ‘de Hosts’, uit te voeren. Die wilden dat hij alle bewijs van een baanbrekende wiskundige ontdekking, gedaan door de Britse professor Andrew Martin, zou vernietigen. Hij neemt het lichaam van de professor over en gaat diens leven leiden, zodat hij kan uitzoeken wie er allemaal op de hoogte zijn van de ontdekking. Deze mensen moet hij ombrengen, wat bij voorbaat geldt voor de vrouw en tienerzoon van Martin. Als hij gevoelens voor beiden gaat ontwikkelen, wordt dat toch een probleem en krijgt hij met lastige keuzes en ontstemde Hosts te maken.

Buitenaardse wezens die het als mens proberen te redden op aarde zijn er dus meer geweest, met name in films en televisieseries. Dat wil niet zeggen dat er geen ruimte meer is voor een nieuw verhaal, maar wel dat de lat hoog ligt. De wezens haalt die lat in veel opzichten, maar niet in alle. Erg bijzonder is in ieder geval het in de ik-vorm weergegeven buitenaardse perspectief. Zeker aangezien de verteller de lezer steeds aanspreekt als andere Vonnadoriër en dus niet als mens. Dat is soms wat vreemd, maar Matt Haig weet het maximale uit dit perspectief te halen met tal van verrassende, humorvolle en diepzinnige observaties over menselijk gedrag en onze wereld. Een goed voorbeeld:

“Ik besefte later dat dit een planeet was met dingen die in andere dingen gewikkeld werden. Eten in verpakkingen. Lichamen in kleren. Minachting in glimlachjes. Alles zat verstopt.”

Het boek begint met voornamelijk hilarische scènes rondom de pas gearriveerde alien die nog niks snapt van aardse gewoonten en zichzelf dus flink voor joker zet. In de loop van het verhaal verschuift de aandacht van alledaagse zaken naar grote kwesties als de liefde, de dood, de zin van het leven en intermenselijk contact. Daardoor wordt het boek steeds filosofischer en aangrijpender, al worden de bespiegelingen naar het einde toe wel erg dik aangezet en valt de auteur soms in herhaling.

Als sciencefiction is het boek minder geslaagd. De Vonnadoriërs worden als superieure buitenaardse soort maar matig uitgewerkt. Hun arrogante gedrag is voorspelbaar en de reden om het bewijs voor die wiskundige ontdekking te willen vernietigen is zwak. Uiteindelijk is de ontknoping wel gedeeltelijk op Vonnadorische leest geschoeid, waardoor het boek toch als volwaardige sciencefiction mag tellen.

Niettemin is het schrijven van sciencefiction voor Matt Haig duidelijk een middel geweest en geen doel op zich. Een middel om ons mensen en de manier waarop we leven eens grondig onder de loep te nemen. Met als grote verdienste dat er ook daadwerkelijk leuke en verfrissende inzichten uit voortkomen en Haig deze kordaat en overtuigend neer weet te zetten.