Van doemscenario naar hartskreet

Fahrenheit 451 van Ray Bradbury is geschreven in 1953 en behoort tot de allergrootsten onder de klassieke dystopieën. Een status die alleen is weggelegd voor dystopieën waarin het geschetste doemscenario weliswaar (nog) niet is uitgekomen, maar de werkelijkheid toch ongemakkelijk dicht nadert. De boodschap van de auteur heeft kortom nog altijd zeggenschap. Voor Fahrenheit 451 geldt dat zeker. Bradbury schetst een toekomst waarin plat vermaak door moderne media de norm is geworden terwijl boeken zijn verboden en massaal worden verbrand. Een toekomstdreiging die alleen maar in actualiteit lijkt toegenomen. Genoeg in ieder geval om een Nederlandstalige heruitgave te rechtvaardigen.

Media zoals de tv en het internet leggen immers steeds meer beslag op mensen en blijven vaak oppervlakkig. De vermaakindustrie is sinds 1953 geëxplodeerd en de nieuwe Amerikaanse president is er groot in geworden. Binnen dit kader verbaast Bradbury de hedendaagse lezer door twee ontwikkelingen op mediagebied goed te hebben voorzien. Dat is enerzijds het veelvuldig gebruik van oortjes en anderzijds het ontstaan van interactieve media. De vorm die hij eraan meegeeft is uiteraard anders dan wij het kennen, maar de principes erachter zijn niettemin raak getroffen.

Ray Bradbury (1920-2012) is een grote naam in de wereld van de fantastische genres. In zijn lange leven schreef hij romans, korte verhalen, gedichten en scenario’s voor televisieprogramma’s en films. Dat hij Fahrenheit 451 (destijds gezien als de waarschijnlijke ontbrandingstemperatuur voor boekpapier) in 1953 schreef is geen toeval. Boekverbrandingen waren in de VS aan de orde van de dag, vanwege de heksenjacht op communisten door de commissie McCarthy. Aanvankelijk stelde Bradbury zelf dat die hem inderdaad hebben gemotiveerd om dit boek te schrijven, maar later plaatste hij zijn werk toch in een breder perspectief. Wat in feite ook terecht is, aangezien in het verhaal helemaal geen specifieke aanklacht tegen die heksenjacht is terug te vinden.

In het boek zijn in een technologisch geavanceerde toekomst in de Verenigde Staten bijna alle boeken verboden. Deze worden namelijk gezien als gevaarlijk voor het menselijk geluk. Het denkwerk dat ze veroorzaken brengt de hoofden van mensen maar in de war, met als gevolg dat ze ongelukkig worden. De enige remedie hiertegen is plezier maken. Om boeken definitief uit te bannen komen brandweermannen in actie. Alleen komt er geen bluswater uit hun slangen, maar kerosine.

Hoofdpersoon Guy Montag is zelf brandweerman, maar wel eentje met groeiende twijfel en de neiging boeken achterover te drukken. Dan maakt hij in korte tijd een aantal dingen mee waardoor hij zijn werk gaat verafschuwen. Hij ziet hoe mensen die leven voor de radio en de televisie, met name zijn vrouw, afgestompt raken, terwijl diegenen die lezen dat niet zijn. Het lukt hem echter niet goed om zijn nieuwe overtuiging geheim te houden en hij wekt de achterdocht van zijn commandant Beatty, die heilig overtuigd is van het nut van de boekverbrandingen. Daardoor komt zijn leven steeds meer in gevaar.

Bradbury goot dit verhaal in een roman van bescheiden lengte maar schreef het in een opvallend bloemrijke taal vol metaforen en poëtische droombeelden. Iets dat in de nieuwe vertaling van Evi Hoste mooi in takt blijft, maar toch beter leesbaar wordt voor de hedendaagse lezer. Jammer is wel dat de auteur de technologisch geavanceerde toekomst wat karig wordt uitwerkt, waardoor het vaak moeilijk is je deze voor te stellen.

Opvallend is dat de opzet van Fahrenheit 451 de dystopische traditie niet helemaal volgt. Meestal worden dystopieën geschreven als een waarschuwing tegen bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen en laat de auteur vooral zien hoe erg het mis kan gaan. Zo begint dit boek ook, maar het lukt Bradbury niet om het zwarte wereldbeeld stug vol te houden. Gaandeweg krijgt zijn verhaal steeds meer de vorm van een hartskreet. Een hartstochtelijk pleidooi voor het bewaren en lezen van goede boeken, voor goed onderwijs, voor zelf nadenken en jezelf ontwikkelen en voor contact met de natuur en de buitenwereld. En daarmee borrelt er nog verrassend veel hoop op in deze ultieme lezershorror.