Veel erotische romantiek, weinig kunst of geschiedenis

Een boekdeal van een miljoen dollar en vertaal- en filmrechten die per opbod zijn verkocht; van de debuutroman Het gouden uur van de Amerikaanse Whitney Scharer worden gouden bergen verwacht. Dat is grotendeels te danken aan haar onderwerp: de heftige romance die het fotomodel Lee Miller (1907-1977) rond 1930 in Parijs had met kunstfotograaf Man Ray (1890-1976). Daarbij wordt het verhaal verteld vanuit Miller, die mede door deze relatie zou uitgroeien tot kunst- en oorlogsfotografe. Dat spreekt inderdaad tot de verbeelding, maar de vraag of het boek daarmee ook aan de hooggespannen verwachtingen voldoet, is voer voor discussie.

Whitney Scharer heeft kunstgeschiedenis en Engelse literatuur gestudeerd, is designer en publiceerde een aantal korte verhalen. Ze werkte jarenlang aan dit boek, dat in februari in het Engels uitkwam als The Age of Light. De vertaling was in handen van Inger Limburg en Lucie van Rooijen.

In 1929 pakt het dan 22-jarige Amerikaanse fotomodel Lee Miller het vliegtuig naar Parijs om daar haar kunstenaarsdroom te verwezenlijken. Haar nieuwe leven valt haar aanvankelijk zwaar, maar dan ontmoet ze de beroemde fotograaf Man Ray. Ze wordt zijn assistente onder voorwaarde dat hij haar alles leert over fotografie. Daar komt een gepassioneerde relatie uit voort, waarbij Lee zowel geliefde, muze, model als assistente is van Ray. Toch gedraagt ze zich nogal dociel, wat te maken heeft met haar merkwaardige jeugd. Het is dan de vraag of ze zich uit haar afhankelijke positie los zal maken en een ware kunstenaar zal worden, of altijd zal blijven doen wat ‘de man achter de camera’ van haar vraagt.

Ondertussen krijgen we korte flitsen mee van Millers latere werk als oorlogsfotograaf. Het contrast met deze journalistieke Lee en die uit de rest van het boek is verbijsterend. Wat Scharer nu precies met deze scènes wil zeggen blijft echter vaag, waardoor ze er toch een beetje bijhangen.

Wat de auteur vooral heeft gedaan is het verhaal van Lee Miller en Man Ray vertellen op basis van foto’s. Foto’s die zowel door als van Lee zijn gemaakt en waar de auteur bijzonder veel onderzoek naar heeft gedaan. Steeds weer opnieuw hebben deze foto’s een rol in het verhaal en ontspint de rest zich daar omheen. Dat blijkt een originele manier om een verhaal op te bouwen en het is nog leerzaam op fotografisch gebied ook.

Belangrijk probleem is echter dat Scharer de foto’s veelal gebruikt om er haar eigen fantasie op los te laten. Daarbij gaat ze erg ver door allerlei intimiteiten te beschrijven, waaronder een lange rij uitbundige en nogal expliciete seksscènes. Ondertussen wordt Man Ray in toenemende mate weggezet als een nare man. ‘Experimenteren’ met historische fictie noemt de auteur dat zelf in haar nawoord, al meent ze dat de verzonnen handelingen en scènes in lijn zijn met de personages. Is dat zo? Het is eigenlijk niet te controleren met zaken die zo persoonlijk en diep psychologisch van aard zijn. Het valt daarentegen wel te bestwisten of het acceptabel is dit te doen met mensen die echt hebben geleefd.

Als historische roman stelt Het gouden uur in ieder geval weinig voor. Er wordt niet echt een tijdsbeeld van de periode rond 1930 neergezet. Helaas mist het boek ook op kunsthistorisch gebied diepgang. Het dadaïsme en het surrealisme, kunststromingen waar zowel Ray als Miller toe worden gerekend, krijgen weinig toelichting en worden negatief belicht. Parijse kunstenaars die ertoe behoorden zien we ofwel zichzelf lallend voor schut zetten op feestjes, ofwel in nuchtere toestand pseudo-intellectualistische onzin neuzelen. De auteur lijkt weinig met deze kunst te hebben, met uitzondering van Millers foto’s dan.

Schuif je de genoemde bedenkingen echter aan de kant, blijf je achter met een aangrijpend verhaal over een jonge vrouw en haar innerlijke strijd om een onafhankelijke persoon en professioneel fotografe te worden. Als zodanig werkt Het gouden uur prima, al is het hierdoor vooral geschikt voor liefhebbers van erotisch geladen romans over relaties en persoonlijke ontwikkeling.