Experimentele literatuur en sciencefiction gaan goed samen
In 2019 trok de Deense schrijfster Olga Ravn (1986) de aandacht omdat haar novelle Het personeel op de shortlist van de Man Booker International bleek te staan. Opmerkelijk, want het boek is zowel experimentele literatuur als sciencefiction en dan ligt zo’n nominatie niet voor de hand. Mede omdat beide genres niet goed verenigbaar lijken. Ravn werkte haar verhaal echter met zoveel gevoel, originaliteit en inzicht uit dat de combinatie iets vanzelfsprekends krijgt en inderdaad positief opvalt. Genoeg in ieder geval om de gelauwerde vertaler Deens Michal van Zelm voor de Nederlandse vertaling te interesseren.
Ravn is de dochter van kunstzinnige ouders en afgestudeerd aan een Deense schrijfschool. Ze begon haar carrière als dichteres en debuteerde in 2015 als fictieauteur met de magisch realistische roman Celestine. Verder is ze schrijfdocent, literair criticus, vertaler, redacteur en feministisch performer.
Het verhaal speelt zich af in een ruimteschip dat ver van de aarde om een planeet cirkelt. Het heeft een bemanning die bestaat uit zowel mensen als ‘mensachtigen’. Die laatsten zijn gefabriceerd in plaats van geboren, maar hoe precies wordt pas tijdens de ontknoping onthuld. Wel wordt al snel duidelijk dat er onrustbarende fricties zijn ontstaan tussen mensen en mensachtigen. Ook aan boord zijn verschillende ‘objecten’ die vanaf de planeet zijn overgebracht naar het schip. Of het hier levende wezens betreft is een belangrijke vraag, vooral omdat sommige personeelsleden merkwaardig reageren op de voorwerpen. Leuk detail is dat de auteur deze objecten (inclusief eventuele roze vachtjes om op te liggen) heeft gevormd naar beelden van de Deense kunstenares Lea Guldditte Hestelund.
Het meest ongebruikelijke onderdeel aan Het personeel is echter de opbouw. Het verhaal wordt grotendeels verteld via beknopte fragmenten uit interviews die met de bemanningsleden zijn afgenomen door een commissie die de problemen op het schip onderzoekt. In principe is zo’n interviewopzet eerder gedaan, maar Ravn gaat er nogal ver in. Tientallen individuen komen aan het woord en ze blijven allemaal anoniem. Daardoor zijn er geen hoofdpersonen en is er ook geen andere significante vorm van karakterontwikkeling.
Dat doet uiteraard af aan de betrokkenheid die je als lezer voelt. Voordeel is echter dat de thema’s van het verhaal nu veel pregnanter naar voren komen. Filosofische vragen over wanneer je kunt spreken van een levend wezen, wat het verschil is tussen menselijk en niet-menselijk leven en hoe sterk onze band met de aarde eigenlijk is, spelen constant op. En dat geeft dan toch veel emotioneel geladen, soms zelfs hartverscheurende antwoorden:
'Ik weet niet of ik nog menselijk ben. Ben ik menselijk? Staat er in jullie administratie wat ik ben?'
Tevens brengen de geïnterviewden, inclusief de gefabriceerde, ook regelmatig poëtische en dromerige gedachten naar voren:
'Ik zie een zon. Ik brand zoals de zon brandt, ik weet zeker dat ik echt ben. Dat ze mij dan wel geschapen mogen hebben, maar dat ik nu bezig ben mezelf te scheppen.'
Jammer is alleen dat Ravn hierbij te vaak terugvalt op dezelfde melancholische ‘tone of voice’, die meer van haar als dichter lijkt te zijn dan van de sprekers. Hoe mooi en gevoelig soms ook gedaan, het is onwaarschijnlijk dat technisch geschoolde bemanningsleden zulke gedachten stelselmatig prijsgeven aan een afstandelijke onderzoekscommissie.
Wel zijn de verwikkelingen goed te volgen, aangezien de benodigde informatie zuinig maar op subtiele wijze wordt doorgegeven. Het verhaal lijkt aanvankelijk wat plotloos op een voor sciencefiction afgekloven ontknoping af te stevenen, maar dat is vertekend beeld. Het einde is even onthutsend en onverwacht als logisch voortkomend uit het voorafgaande. En ook anderszins blijft het boek als sciencefiction overeind. De gebeurtenissen kloppen met recent onderzoek naar het maken van langdurige ruimtereizen en een compleet SF-palet aan ruimteschepen, aliens en kunstmatige intelligentie wordt geloofwaardig neergezet.
Al met al laat Olga Ravn met Het personeel zien dat experimentele literatuur en sciencefiction uitstekend bij elkaar kunnen passen. Tenslotte vragen beiden om originaliteit en visie. Wie dat met eigen ogen wil zien heeft nu een uitgelezen kans.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne-Claire Verham
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
