Experimentele literatuur en sciencefiction gaan goed samen
In 2019 trok de Deense schrijfster Olga Ravn (1986) de aandacht omdat haar novelle Het personeel op de shortlist van de Man Booker International bleek te staan. Opmerkelijk, want het boek is zowel experimentele literatuur als sciencefiction en dan ligt zo’n nominatie niet voor de hand. Mede omdat beide genres niet goed verenigbaar lijken. Ravn werkte haar verhaal echter met zoveel gevoel, originaliteit en inzicht uit dat de combinatie iets vanzelfsprekends krijgt en inderdaad positief opvalt. Genoeg in ieder geval om de gelauwerde vertaler Deens Michal van Zelm voor de Nederlandse vertaling te interesseren.
Ravn is de dochter van kunstzinnige ouders en afgestudeerd aan een Deense schrijfschool. Ze begon haar carrière als dichteres en debuteerde in 2015 als fictieauteur met de magisch realistische roman Celestine. Verder is ze schrijfdocent, literair criticus, vertaler, redacteur en feministisch performer.
Het verhaal speelt zich af in een ruimteschip dat ver van de aarde om een planeet cirkelt. Het heeft een bemanning die bestaat uit zowel mensen als ‘mensachtigen’. Die laatsten zijn gefabriceerd in plaats van geboren, maar hoe precies wordt pas tijdens de ontknoping onthuld. Wel wordt al snel duidelijk dat er onrustbarende fricties zijn ontstaan tussen mensen en mensachtigen. Ook aan boord zijn verschillende ‘objecten’ die vanaf de planeet zijn overgebracht naar het schip. Of het hier levende wezens betreft is een belangrijke vraag, vooral omdat sommige personeelsleden merkwaardig reageren op de voorwerpen. Leuk detail is dat de auteur deze objecten (inclusief eventuele roze vachtjes om op te liggen) heeft gevormd naar beelden van de Deense kunstenares Lea Guldditte Hestelund.
Het meest ongebruikelijke onderdeel aan Het personeel is echter de opbouw. Het verhaal wordt grotendeels verteld via beknopte fragmenten uit interviews die met de bemanningsleden zijn afgenomen door een commissie die de problemen op het schip onderzoekt. In principe is zo’n interviewopzet eerder gedaan, maar Ravn gaat er nogal ver in. Tientallen individuen komen aan het woord en ze blijven allemaal anoniem. Daardoor zijn er geen hoofdpersonen en is er ook geen andere significante vorm van karakterontwikkeling.
Dat doet uiteraard af aan de betrokkenheid die je als lezer voelt. Voordeel is echter dat de thema’s van het verhaal nu veel pregnanter naar voren komen. Filosofische vragen over wanneer je kunt spreken van een levend wezen, wat het verschil is tussen menselijk en niet-menselijk leven en hoe sterk onze band met de aarde eigenlijk is, spelen constant op. En dat geeft dan toch veel emotioneel geladen, soms zelfs hartverscheurende antwoorden:
'Ik weet niet of ik nog menselijk ben. Ben ik menselijk? Staat er in jullie administratie wat ik ben?'
Tevens brengen de geïnterviewden, inclusief de gefabriceerde, ook regelmatig poëtische en dromerige gedachten naar voren:
'Ik zie een zon. Ik brand zoals de zon brandt, ik weet zeker dat ik echt ben. Dat ze mij dan wel geschapen mogen hebben, maar dat ik nu bezig ben mezelf te scheppen.'
Jammer is alleen dat Ravn hierbij te vaak terugvalt op dezelfde melancholische ‘tone of voice’, die meer van haar als dichter lijkt te zijn dan van de sprekers. Hoe mooi en gevoelig soms ook gedaan, het is onwaarschijnlijk dat technisch geschoolde bemanningsleden zulke gedachten stelselmatig prijsgeven aan een afstandelijke onderzoekscommissie.
Wel zijn de verwikkelingen goed te volgen, aangezien de benodigde informatie zuinig maar op subtiele wijze wordt doorgegeven. Het verhaal lijkt aanvankelijk wat plotloos op een voor sciencefiction afgekloven ontknoping af te stevenen, maar dat is vertekend beeld. Het einde is even onthutsend en onverwacht als logisch voortkomend uit het voorafgaande. En ook anderszins blijft het boek als sciencefiction overeind. De gebeurtenissen kloppen met recent onderzoek naar het maken van langdurige ruimtereizen en een compleet SF-palet aan ruimteschepen, aliens en kunstmatige intelligentie wordt geloofwaardig neergezet.
Al met al laat Olga Ravn met Het personeel zien dat experimentele literatuur en sciencefiction uitstekend bij elkaar kunnen passen. Tenslotte vragen beiden om originaliteit en visie. Wie dat met eigen ogen wil zien heeft nu een uitgelezen kans.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne-Claire Verham
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
