Voorspelbare dystopie vol bekende monsters en andere clichés

Enthousiaste lezers van de fantastische genres hopen meestal dat een verhaal de volgende kwaliteiten heeft: originaliteit, een grote verbeelding van het onbekende en een inventieve plotontwikkeling. Deze lezers willen onbekende werelden en hun bewoners ontdekken, een ‘sense of wonder’ ervaren en verrast worden door de ontknoping. Helaas lukt het Richard Bintanja in het eerste deel van zijn sciencefictiontrilogie De eerste mens niet daaraan te voldoen. In Het verleden voorbij blijft hij zelfs ver verwijderd van de ideeënrijkdom die er wordt gevraagd. Het verhaal hangt van de clichés aan elkaar, de alternatieve wereld wekt weinig verwondering en de ontknoping laat zich moeiteloos raden.  

In de promotie rondom dit boek wordt nogal benadrukt dat Richard Bintanja van huis uit klimatoloog is, met veel kennis over klimaatveranderingen en het Antarctische gebied. Wie nu echter had gedacht daar iets van terug te vinden in Het verleden voorbij komt bedrogen uit. Dit is enkel een eenvoudig opgezette, van elk wetenschappelijk inzicht gespeende dystopie, die vooral gericht lijkt op de jongere tiener (al wordt dat nergens gezegd). Associaties met De Hongerspelen en De Labyrintrenner zijn nooit ver weg. Jammer natuurlijk, want een intelligente toekomstvisie waarin klimatologische ontwikkelingen een belangrijke rol spelen zou beduidend interessanter zijn geweest.  

Hoofdpersoon van het verhaal is de tiener Kate. Zij wordt wakker in een stinkend hutje in de woestijn en weet vrijwel niets meer over zichzelf en haar verleden. Als ze op pad gaat om uit te zoeken waar ze is en wat er aan de hand is, komt ze de volwassen man John tegen, die in een vergelijkbaar hutje is ontwaakt. Ze trekken samen verder. Al snel vinden ze nog drie reisgenoten met wie ze besluiten naar een berg te reizen die in de verte te zien is. Wat dan volgt is een fantasy-achtige queeste door natuurlijke gebieden van diverse aard. Onderweg stuitten Kate en haar metgezellen met enige regelmaat op gevaarlijke levensvormen waar ze door worden aangevallen. Monsters die we al talloze malen eerder hebben gezien, meestal een stuk enger bovendien.  

Zij zijn echter niet de belangrijkste tegenstanders in het verhaal. Dat zijn degenen die Kate in die onbekende wereld hebben geplaatst en van wie ze geen idee heeft wie het zijn en wat ze willen. Lange tijd is het enige bewijs van het bestaan van deze hogere machten een stel lichtgevende bollen die ’s avonds door de lucht vliegen. Helaas heeft de wat meer ervaren sciencefictionlezer hiermee toch genoeg informatie om al vroeg te raden door wie Kate is ontvoerd en met grofweg welke bedoeling. Zo’n overbekend genreverschijnsel betreft het namelijk wel. In het boek worden de evidente feiten echter pas onderaan hoofdstuk 24 (van de 37) op een wat vreemde, abrupte manier officieel onthuld.  

Althans zo lijkt het, want tijdens de definitieve climax die enige tijd later volgt, wordt hetzelfde feit nog een keer, maar nu met meer tromgeroffel, als belangwekkend onderdeel van de ontknoping voor de lezer uitgerold. Er komt dan nog wel wat meer bij kijken en het verhaal heeft inmiddels een flinke wending genomen, maar verrassend, boeiend of goed doordacht wil het gewoonweg niet worden. Veel zaken blijven vaag of ronduit onverklaard, de alternatieve wereld krijgt maar beperkt vorm, de personages zijn matig ingeleefd en de medische kennis van de auteur blijkt opvallend slecht. Van de werkelijke vijand zien we uiteindelijk slechts een glimp en van een directe confrontatie met Kate is ternauwernood sprake.    

Toegegeven, er zitten ook een paar aardige vondsten in het verhaal en voor een jeugdboek is de schrijfstijl adequaat en vlot. Het mag echter niet baten. Dit is hooguit sciencefiction voor beginners. Voor de liefhebber is het echter een boek dat eindigt waar het had moeten beginnen.