Droompaleis van glas en ijzer, maar geen happy end
Het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam werd halverwege de 19e eeuw gebouwd als het Nederlandse antwoord op spraakmakende tentoonstellingsgebouwen, zoals het Crystal Palace in Londen en het Glaspalast in München. Sprookjesachtige kolossen die in recordtijd werden opgetrokken uit glas en ijzer, en waren bedoeld om technische ontwikkelingen en nieuwe nijverheidsproducten onder de aandacht te brengen.
De bouw van het Paleis duurde echter jaren; de exploitatie liepen niet zoals elders en in 1929 brandde het af. Toch zou dit droompaleis in het collectieve geheugen van Amsterdammers blijven bestaan en deze eeuw zwol de roep om herbouw dan ook weer aan. Geen wonder dat bouwkundig historicus Gabri van Tussenbroek (1969) het als onderwerp koos voor zijn nieuwe boek. In IJzeren ambitie. Het Paleis voor Volksvlijt en de opkomst van de Nederlandse industrie schets hij een eerlijk beeld van de geschiedenis van dit gebouw.
Gabri van Tussenbroek is bouwhistoricus van de stad Amsterdam en hoogleraar Stedelijke Identiteit en Monumenten aan de UvA. Hij schreef al meer dan tien boeken over onderwerpen binnen de bouwgeschiedenis. Daaronder het befaamde De toren van de Gouden Eeuw, waarmee hij in 2018 werd genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs.
Dit verhaal begint in de jaren ’50 van de 19e eeuw als huisarts Samuel Sarphati de extreme armoede en misère in het verpauperde Amsterdam niet langer kan aanzien. Hij trekt ten strijde tegen de misstanden, waarbij hij een verbijsterend uigebreide agenda aan activiteiten ontwikkelt. Zonder nieuwe werkgelegenheid gaat er echter niets van terechtkomen en daarom moet de zwakke Nederlandse industrie een flinke duw in de rug krijgen. Een aantrekkelijk, modern gebouw waar tentoonstellingen gehouden kunnen worden ten behoeve van de nijverheid is daartoe een belangrijke pijler. Zo promoten andere landen in deze media-arme tijd hun industrie en innovatie immers ook.
Bij de Nederlandse overheden hoeft Sarphati echter niet aan te kloppen voor hulp. Daar gelooft iedereen heilig in het liberale ideaal van een overheid die zich nergens mee bemoeit. Alles moet via particulier initiatief tot stand komen. Lastig, maar Sarphati en de zijnen gaan voortvarend aan de slag. Wat volgt is een langdurige geschiedenis waarin de heren veel voor elkaar krijgen, maar er ook van alles misgaat. Uiteindelijk zullen de deuren van het Paleis voor Volksvlijt in 1864 opengaan en zal het veel mensen gelukkige herinneringen bezorgen. De geschiedenis rond het gebouw zelf wordt echter nooit gelukkig, met de brand als treurig einde.
De auteur doet in dit boek waar hij goed in is. Op vlotte en heldere wijze vertelt hij de geschiedenis van het gebouw, alsook van de plek aan het Frederiksplein waar het stond. Daarbij plaatst hij alles mooi in het kader van tijd en plaats. De verwikkelingen rond het Paleis zijn immers nauw verbonden met de geschiedenis van de Amsterdam, van Sarphati als persoon, van Nederland als land en van internationale ontwikkelingen op het gebied van architectuur. Van Tussenbroek laat goed zien hoe dit allemaal in elkaar grijpt.
Helaas blijft hij teveel hangen in zijn eigen stedenbouwkundige vakgebied. Zelfs de informatie over ‘de opkomst van de Nederlandse industrie’ die de ondertitel belooft, blijkt grotendeels in het kader te staan van de bouw zelf. Het zijn de bouwmaterialen, het ijzer en het glas, waar het vooral om draait. Over hoe het verder ging met de Nederlandse industrie en over de rol die het Paleis speelde bij de ontwikkeling en ‘beschaving’ van Nederlandse arbeiders wordt nauwelijks iets gezegd. Indirect rechtvaardigt Van Tussenbroek dit door te stellen dat het Paleis toch maar in beperkte mate de functies kreeg waarvoor het was gebouwd. Maar dat doet te weinig recht aan allerlei kleinschalige activiteiten die er wel degelijk zijn geweest.
Toch kan de eindconclusie alleen maar zijn dat IJzeren ambitie een goedgedocumenteerd boek is, dat een wezenlijke bijdrage levert aan de kennis over het Paleis voor Volksvlijt. Diegenen die het willen herbouwen kunnen er hun voordeel mee doen, al is er ook voor hen nog geen happy end in zicht.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne-Claire Verham
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
