Geslaagd debuut over mannen en de oorlog

De roman Kleihuid van debutante Herien Wensink (1977) speelt zich precies honderd jaar geleden af, tijdens het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog. Een oorlog die we kennen van smerige loopgraven, honger, ziekte, jonge soldaten die bij bosjes sneuvelden en hoge officieren die onzinnige bevelen gaven. Maar ook van diepgevoelde kameraadschap tussen soldaten en van vijanden die menselijker bleken dan gedacht. Er is al veel over geschreven en dit boek sluit daar bij aan. Het speelt zich af in Vlaanderen, het land waar de ‘Groote Oorlog’ voornamelijk woedde.

Kleihuid is weliswaar het debuut van Herien Wensink, uit de lucht vallen doet het bepaald niet. Wensink studeerde Nederlandse taal- en letterkunde en Algemene cultuurwetenschappen, was tien jaar cultuurredacteur bij NRC-Handelsblad en is momenteel theaterredacteur bij De Volkskrant. Al tijdens haar studie specialiseerde ze zich in literatuur over de Eerste Wereldoorlog en die interesse is haar altijd bijgebleven.

De aanzienlijke belezenheid van de auteur betreffende de Eerste Wereldoorlog wekt wellicht de indruk dat er ook van de lezer voorkennis wordt gevraagd. Dat is niet het geval. Bij het tamelijk rudimentaire, maar goed ingeleefde beeld dat van de oorlog wordt neergezet kan iedereen aanhaken. Een minpuntje aan Kleihuid is eerder dat het historisch gezien maar weinig toegevoegde waarde heeft, al laat het goed zien wat deze oorlog met mensen en hun levens heeft gedaan.

Hoofdpersonen zijn luitenant Rupert Atkins en gewoon soldaat Harvey Cole. Rupert is een stijve Brit uit de hogere klassen en naast officier ook kunstenaar (beeldhouwer). Daardoor voelt hij zich zowel maatschappelijk als intellectueel gezien ver verheven boven gewone soldaten, waar hij zich ook regelmatig op laat voorstaan. Tenminste, zolang zijn sociale onhandigheid niet opspeelt en voor onzeker geklungel zorgt. De nog jonge Harvey is op zijn beurt typisch een kind uit de Engelse arbeidersklasse, eenvoudig maar stoer en populair bij de andere soldaten.

Beide mannen ontmoeten elkaar in een revalidatiekliniek, rustig gelegen in de Vlaamse bossen. Rupert wordt er na drie jaar frontervaring opgenomen met psychische problemen, terwijl Harvey ernstige verwondingen heeft, vooral aan zijn gezicht. Als kamergenoten zien ze elkaar aanvankelijk niet zitten, maar langzaamaan groeien ze toch naar elkaar toe. Ondertussen blijkt echter dat Rupert niet alleen last heeft van oorlogstrauma’s, maar dat hij ook een duistere, zij het helaas verdrongen herinnering meedraagt. Die zal hij echter terug moeten halen, wil hij genezen.

Daarmee draait het verhaal beduidend meer om Rupert dan om Harvey. Het wordt weliswaar vanuit beider gezichtspunt verteld, maar de stukken rondom Rupert zijn een stuk uitgebreider. Nu moet worden gezegd dat Wensink ook wel bijzonder goed raad weet met de onhandige en goed bedoelende maar nuffige en egocentrische rijkeluiszoon die de weg flink kwijt is. Toch voelt het als een gemis dat Harvey niet meer ruimte krijgt. Tenslotte is hij aangenamer gezelschap en kan de lezer beter aan hem en zijn ervaringen aan het front relateren.

Niettemin is Kleihuid een goed verhaal dat goed wordt verteld. De verhaalopbouw bijvoorbeeld lijkt door netjes afgebakende paragrafen eenvoudiger dan hij is. In werkelijkheid beweegt de auteur behendig heen weer tussen flashbacks uit twee verschillende levens en de gebeurtenissen in en rond de kliniek. Dat had gemakkelijk tot warrigheid kunnen leiden, maar blijft hier overzichtelijk en zorgt er bovendien voor dat onverwachte wendingen in het verhaal op het juiste moment plaatsvinden. En uiteindelijk loopt alles verrassend leuk en gewaagd af, waardoor veel lezers dit oorlogsboek met een goed gevoel zullen dichtklappen.

Ondertussen laat Kleihuid zich door een lichte toon en een mooie, beeldende schrijfstijl bovengemiddeld aangenaam lezen voor een oorlogsboek, al zijn er ook stukken die te lang voortkabbelen.  

Samenvattend kan worden gezegd dat er teveel stereotypen in het verhaal voorkomen om de lezer echt te overdonderen. De Eerste Wereldoorlog, Rupert, Harvey, ze hadden meer mogen afwijken van het standaard beeld. Niettemin is dit een geslaagd debuut over twee mannen en de manier waarop de oorlog hun leven bepaalt, zowel in negatieve als in positieve zin.