Een bijzonder oorlogsdagboek van een intelligente schrijfster

Toen Duitsland op 1 september 1939 Polen binnenviel en de oorlog begon, was Astrid Lindgren een 32-jarige secretaresse en huisvrouw te Stockholm. Ze had nog geen enkele naam als auteur van kinderboeken en ook geen persoonlijke betrokkenheid bij de inval. Toch begon ze nog diezelfde dag een speciaal op de oorlog gericht dagboek dat ze pas op oudejaarsavond 1945 zou afsluiten. Behalve haar eigen gedachten en belevenissen, beschreef ze internationale oorlogsontwikkelingen en plakte ze krantenartikelen en brieven in. Het dagboek houdt daardoor het midden tussen een persoonlijk relaas en een meer zakelijk journaal over de Tweede Wereldoorlog. Dat is bijzonder, want de enige vergelijkbare dagboeken zijn geschreven door soldaten.  

Daar komt bij dat dit dagboek vlot en met onderkoelde humor is geschreven, in een consistente stijl die al vanaf de eerste dag aanwezig is. Dat is opmerkelijk, want de meeste dagboeken staan vol onzinnigheid en uitweidingen. Het talent was dus al volop aanwezig. Desondanks is het verslag van de Tweede Wereldoorlog niet volledig. Lindgren hield dit dagboek bij om een beetje wijs te worden uit de verbijsterende gebeurtenissen waar ze mee werd geconfronteerd. Soms kiest ze er dan voor iets niet te vermelden. Zo zwijgt ze aanvankelijk over de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, waarschijnlijk omdat ze echt niet wist wat ze er van moest denken.

Dat dit dagboek is geschreven door Astrid Lindgren is niet de enige reden dat het voor een grotere groep mensen interessant is om te lezen. In 1940 is ze namelijk gaan werken voor het Zweedse censorbureau dat in het kader van een algehele militaire mobilisatie was opgericht. Dit bureau moest de post controleren op geheime militaire en strategische informatie. Door dit werk kreeg ze bijna dagelijks brieven te lezen van mensen uit bezette landen, waardoor ze veel informatie uit de eerste hand kreeg. Van sommige, meestal erg aangrijpende brieven heeft ze een kopie in het dagboek geplakt.  

Doordat Zweden uiteindelijk nooit aan de oorlog heeft deelgenomen, blijft de auteur meer een beschouwer dan een ooggetuige. Maar daar valt ook iets voor te zeggen, want het geeft ruimte voor reflectie op bepaalde ontwikkelingen. Als beschouwer van een afgrijselijke wereldoorlog toont Lindgren zich overigens een met alle slachtoffers betrokken vredesduif, maar wel eentje met een scherp verstand die moeiteloos door allerlei politieke spelletjes heenkijkt. Dat neemt niet weg dat het dagboek vooral is gericht op de situatie in de Scandinavische landen en op dat punt het meest verhelderend is. Er blijkt ook een grotere kwestie voor Zweden te hebben gespeeld dan wij ons beseffen. Het land zag namelijk hoe in het oosten hun buren Finland en de Baltische Staten werden aangevallen door stalinistisch Rusland, terwijl de broedervolken in Noorwegen en Denemarken onder de voet werden gelopen door nazi-Duitsland. Daardoor kwamen de Zweden in een onmogelijke spagaat te zitten wat betreft hun loyaliteiten. Iets waar ook Astrid Lindgren regelmatig mee worstelt.  

Op een heel ander terrein zullen mensen zich echter afvragen hoeveel Lindgren vertelt over het begin van haar schrijfcarrière, die nog tijdens de oorlog begon. Dat is eerlijk gezegd maar weinig. In maart 1944 blijkt ze aan Pippi Langkous te werken. Enige tijd later wint ze een prijs met een heel ander boek. Dat ze daarmee inmiddels was gedebuteerd als kinderboekauteur komt voor de lezers van haar dagboek als een verrassing. Gelukkig vertelt dochter Karin (die ook de transcriptie van het dagboek heeft gedaan) in een nawoord iets meer over hoe het zo gekomen is.  

De Nederlandse vertaling van het dagboek is een mooie uitgave geworden, waarin ook een aantal knipsels, brieven en foto’s zijn opgenomen. Het met ironie en understatements gelardeerde verslag van de Tweede Wereldoorlog blijft echter het hoofdgerecht van het boek en de notities over het persoonlijke leven van de auteur de saus. Interessant voor iedereen die over beiden wel wat lezen, maar niet voor mensen die alleen op zoek zijn naar biografische informatie over Astrid Lindgren zelf.