Opmerkelijke vrouwen in 19de-eeuws korset gesnoerd

“Dag in, dag uit, jaar in, jaar uit bracht ze door op het strand met steeds hetzelfde werk. Ik heb de gebeurtenissen van haar leven samengevat tot een verhaal waarbij ik hopelijk het geduld van de lezer niet te veel op de proef stel.”

Zo schrijft Tracy Chevalier vertwijfeld in het nawoord bij haar biografisch georiënteerde roman Opmerkelijke schepsels. Benauwd als ze blijkbaar is dat lezers het betreffende levensverhaal saai zouden vinden. Vreemd, want het boek heeft juist een intrigerend onderwerp. Het draait om Mary Anning, een jonge vrouw die fossielen vond van tot dan toe onbekende dinosaurussen en daarmee de (wetenschappelijke) wereld op zijn kop zette. En dat in de vroege 19de eeuw, toen vrouwen volop werden onderdrukt en in hun bewegingsvrijheid beperkt. Het is dan ook niet het onderwerp, maar de uitwerking van Chevalier waar het een en ander aan schort.

Tracy Chevalier (1962) is de Amerikaans/Engelse auteur die wereldwijd bekend werd met de bestseller Meisje met de parel. Daarnaast schreef ze verscheidene andere romans, meestal historisch van aard. Het origineel van dit boek, Remarkable creatures, verscheen al in 2009. Nu is het alsnog in het Nederlands vertaald door Miebeth van Horn en Elvira Veenings. Een vertaling die nog wat extra redactie had mogen hebben, want er komen relatief veel foutjes en ongelukkige zinnen in voor.

Opmerkelijke schepsels vertelt dus het verhaal van Mary Anning (1799-1847) maar ook van haar vriendin Elizabeth Philpot (1780-1857). Samen zochten zij in de eerste helft van de 19de eeuw naar fossielen in de omgeving van de Britse badplaats Lyme Regis. Daarbij vond Anning een groot aantal prehistorische ‘monsters’ die in de rotsen langs de kust waren gefossiliseerd en wist ze die bovendien goed te conserveren. Philpot was, iets bescheidener, specialist in versteende vissen. Philpot was ook bijna twintig jaar ouder en een uit de gegoede burgerij afkomstige hobbyiste, terwijl Anning (aanvankelijk nog een kind) fossielen verkocht als levensonderhoud. Helaas is er maar weinig bekend over de samenwerking en vriendschap tussen beide vrouwen, behalve dat die een bijna dagelijkse invulling had.

Dat gaf Tracy Chevalier echter alle ruimte om die vriendschap zelf vorm te geven. Jammer genoeg zijn de keuzes die ze daarbij heeft gemaakt niet erg gedurfd. Zowel Anning als Philpot worden als nette vrouwen van hun tijd neergezet, met maar weinig rebelse neigingen. Beiden vertellen hun verhaal in de eerste persoon, waardoor je als lezer verwacht de nodige fricties tussen de starre 19de-eeuwse mentaliteit en de werkelijke mening van deze dames daarover tegen te komen. Maar dat valt lange tijd tegen. Veel gedachten van de hoofdpersonen hebben betrekking op potentiële huwelijkskandidaten of het ontbreken daarvan. Het negentiende-eeuwse korset knelt zelfs in het eigen hoofd. Historisch verantwoord misschien, maar wel op het clichématige af. Er zijn spannender verhaalopties denkbaar voor twee vrouwen die er in werkelijkheid een voor hun tijd onconventionele levensstijl op nahielden.

Wat wel mooi naar voren komt is de geschiedenis rondom het zoeken naar fossielen en het vinden van de eerste dinosaurussen in Groot-Brittannië. Ook ontstaat er een goed beeld van het ongemak waarmee er destijds op die vondsten werd gereageerd omdat ze het heersende geloof in het scheppingsverhaal ondergroeven. En tenslotte is er de moeizame strijd om Mary Anning als eenvoudig volksmeisje de erkenning te bezorgen die ze verdiende. Dit tegen het gekonkel in van hooggeplaatste mannen die zelf de eer probeerden op te strijken. Uiteindelijk is deze strijd het meest boeiende onderdeel van het verhaal, maar hij komt te laat op gang om het boek nog naar een hoger plan te tillen.

Toch zijn er goede redenen om Opmerkelijke schepsels te lezen. Anning, die in haar geboorteland behoorlijk beroemd werd en is, is bij ons nauwelijks bekend. In veel artikelen over de vondsten van de eerste dinosaurussen wordt ze bovendien nog steeds genegeerd. En dat is in 2017 nog onacceptabeler dan twee eeuwen geleden. Mary Anning verdient beter.