Tragikomische omkering van de werkelijkheid

Stel dat de rollen zich zouden omdraaien en er Nederlanders naar Noord-Afrika moesten emigreren om aan de kost te komen. Hoe zouden die zich gedragen als allochtone groep in een land met een heel andere cultuur en godsdienst? Op die vraag probeert Jerry Goossens een antwoord te geven in zijn roman Tot bloed op het droge. Daarbij heeft hij de omkering van feiten zorgvuldig gespiegeld aan de geschiedenis van islamitische immigranten in Nederland. Allerlei bekende elementen uit de hedendaagse immigratieproblematiek komen erin terug, maar dan wel voor rekening van de andere partij.

Jerry Goossens (1965) is een Utrechtse journalist en schrijver die bekend is als columnist (Utrechts Nieuwsblad, Grazia, Autoweek) en als muziekjournalist (Het Parool). Bovendien werden er drie eerdere romans van hem gepubliceerd.

Tot bloed op het droge speelt zich grotendeels af in een klein, naamloos woestijndorp in Noord-Afrika, ergens in de nabije toekomst. Een kleine Hollandse gemeenschap is er neergestreken om in de hasjteelt te werken nadat in Nederland de dijken zijn doorgebroken en armoede er welig tiert. De immigranten klitten er samen in hun eigen straat, waar ze in klederdracht het woestijnklimaat weerstaan en jenever drinken. Ondertussen houden ze zich strak vast aan hun Bijbelvaste, calvinistische geloof. Toch hebben ze een zekere verstandhouding met de lokale bevolking. Die relatieve vrede komt echter onder druk te staan wanneer enerzijds een geheimzinnige nieuwe dominee en anderzijds een columnist de boel komen ophitsen.

Te midden van dit alles beweegt de 18-jarige Christiaan van B., zoals hij stelselmatig wordt genoemd. Hij zit in zijn eindexamenjaar en wil medicijnen gaan studeren. Geboren en getogen in het dorp is hij een kind van twee werelden. Samen met zijn oer-Hollandse vriend Willem III hangt hij regelmatig de beest uit, maar hij heeft ook een geheime relatie met de islamitische Layla. Zijn vader wil dat hij zich strikt vasthoudt aan de Hollandse identiteit, maar daar trekt Christiaan zich weinig van aan. Toch zal ook zijn leven een onverwachte afslag nemen als de nieuwe dominee de zaken op scherp zet.

Wat al snel opvalt, is dat Goossens beide partijen een spiegel voorhoudt. Door de omgekeerde situatie worden zaken uitgekristalliseerd en beter zichtbaar. Dat geeft een verrassende en inzichtelijke kijk op hoe groepsgewijze immigratie werkt en waarom wederzijdse toenadering moeilijk verloopt. Vooral de behoefte van veel mensen om zich beter te willen voelen dan een ander en de rol die dat speelt, legt Goossens haarfijn bloot. Wat niet wegneemt dat de door hem gecreëerde situatie ook absurdistische kanten heeft die humoristisch zijn, maar niet op alle onderdelen geloofwaardig. Want op een zandgrond voetballen met klompen aan? Dat gaat niks worden waarschijnlijk.

Grappig en intelligent zijn echter ook de gedachten van Christiaan van B. Hij heeft een heel eigen, onconventionele kijk op de zaken en stelt rariteiten van beide kampen met veel elan aan de kaak. Het maakt dat het boek lange tijd zowel luchtig als filosofisch overkomt. Je kunt erom lachen, maar tegelijkertijd geeft het zowel autochtonen als allochtonen stof tot nadenken. En daarmee is deze roman op de belangrijkste punten goed geslaagd.

Op een aantal kleinere punten wringt het verhaal echter. Zo is het niet duidelijk waarom het is gesitueerd in de nabije toekomst. Er is geen sprake van een coherent toekomstbeeld en er is ook geen terugkoppeling naar de recente geschiedenis. Een alternative history die zich in onze eigen tijd afspeelt zou waarschijnlijk passender zijn geweest. Verder heeft de nieuwe dominee wel erg snel erg veel impact op de Nederlandse dorpsbewoners. Hij is nog nauwelijks gearriveerd of iedereen is al in zijn ban. Bovendien slaat de sfeer onder zijn invloed nogal abrupt om van gemoedelijk naar grimmig en vijandig. Daar had meer geleidelijkheid in mogen zitten.

Dat alles kan echter niet verhullen dat Jerry Goossens’ what if-scenario zo raak is neergezet, dat men zich kan afvragen waarom het niet eerder is geschreven. Dit verhaal moet er gewoon zijn.