Vriendelijke schakelroman over en voor reizigers

De titel Turbulentie van de nieuwe roman van auteur David Szalay (1974) lijkt te suggereren dat het hier om een spannend of dramatisch vliegtuigverhaal gaat. Dat is niet het geval. Hoewel turbulentie hoog in de wolken ook in het boek voorkomt, is het vooral de overdrachtelijke betekenis van het woord die hier van toepassing is. Turbulentie in het leven van de opeenvolgende hoofdpersonen die in deze klein gehouden schakelroman door vliegreizen met elkaar verbonden zijn.

David Szalay (spreek uit als Sol-loy) is geboren en getogen als wereldburger. Met een Canadese moeder en Hongaarse vader groeide hij achtereenvolgens op in Quebec, Beiroet en Londen om in Oxford te gaan studeren. Later woonde hij nog in Brussel maar uiteindelijk streek hij toch neer in Hongarije waar hij aan zijn schrijfcarrière begon. Desondanks telt hij als Britse auteur. Hij publiceerde drie romans en bereikte in 2016 de shortlist van de Man Booker Prize met Wat een man is, een aaneenschakeling van negen aan elkaar gelieerde novellen over de levens van even zoveel mannen.

Met Turbulentie levert Szalay opnieuw een schakelroman af, zij het minder doorwrocht. De basis werd gelegd in een 15 minuten durend programma van BBC Radio 4, waarin de auteur telkens een verhaal vertelde. Het boek is daarvan een weerslag. Twaalf mensen volgen we, die allemaal een vliegreis maken of hebben gemaakt. Iedere nieuwe hoofdpersoon speelde een rol in het leven van de vorige. In vrij korte verhaaltjes lezen we over gebeurtenissen die rondom de verschillende vliegreizen spelen. Alles bij elkaar een dun boekje, maar wel voorzien van een luxe gebonden uitvoering en daarmee best cadeauwaardig. De vertaling is van Lidwien Biekmann.  

Als schakelroman zit Turbulentie fijnzinnig in elkaar. Szalay maakt zich er niet gemakkelijk vanaf en gaat verder dan zijn hoofdpersonen alleen maar het estafettestokje te laten doorgeven. Zo vinden we de ontknoping van het ene verhaal pas in het begin van het volgende of worden daarin nog openstaande vragen beantwoord. Dat was waarschijnlijk een slimme methode om te zorgen dat radioluisteraars de week daarop weer zouden afstemmen op zijn programma, maar neergeschreven blijkt het geen nadeel. Het geeft juist extra glans aan het idee van een schakelroman.

Verder werkt de auteur met een aantal terugkerende thema’s. Daarbij concentreert hij zich vooral op een thema dat hem nauw aan het hart ligt, namelijk familierelaties in een sterk internationaliserende wereld. Wat doet het met de relatie tussen familieleden, vaak die tussen ouder en kind, wanneer beiden in een ander land wonen of een van hen veel reist? Daartoe schetst Szalay vakkundig situaties waaruit blijkt wat de na- en soms ook voordelen kunnen zijn. Helaas blijft het daar wel een beetje bij, want de verhaaltjes zijn te beperkt voor meer diepgang.

Leuk is wel ook de manier waarop Szalay speelt met waarschijnlijke vooroordelen bij de lezer. Regelmatig kijkt deze op zijn of haar neus als blijkt dat een bepaald personage toch een ander iemand is dan aanvankelijk gedacht. In de internationale wereld is diversiteit heer en meester, maar zelfs als je daar op bedacht bent kom je nog voor verrassingen te staan. Turbulentie is echter geen boek waar je eens goed voor moet gaan zitten. Zowel stilistisch als inhoudelijk is het aan de kale kant. De tekst is geschikt om voor te lezen, pragmatisch en helder. Karkaters worden ondertussen vlak neergezet en al te heftige emoties buiten beeld gelaten. Daarmee is dit een vriendelijk boekje, aangenaam om te lezen, maar geen hoogvlieger.

Het is echter gemakkelijk voor te stellen dat Turbulentie aan charme wint als je het leest in een vliegtuig of eventueel een trein. Het nodigt uit om je heen te kijken naar je medereizigers en jezelf af te vragen wie die mensen zijn, wat hun bezighoudt en waarom ze op reis zijn. Vermoedelijk is het idee ook op deze manier tot David Szalay gekomen. Een boekje kortom over en voor reizigers geschreven door een reiziger.