Een beeldend taalexperiment

Max Porter debuteerde met de internationale bestseller Verdriet is het ding met veren, een boek dat werd bekroond met de Europese Literatuurprijs en de International Dylan Thomas Prize. Zijn tweede roman Lanny werd genomineerd voor de Booker Prize. De dood van Francis Bacon is het derde boek van Porter en verscheen in vertaling van Saskia van der Lingen bij De Bezige Bij.

Kunstenaar Francis Bacon (1909-1992) ligt op zijn sterfbed, hij reisde tegen het advies van zijn artsen in naar Madrid om zijn laatste, grote liefde nog één keer te zien. In Madrid verbleef hij zes dagen op de intensive care, zonder iemand te zien, behalve zuster Mercedes.

Bacon was een Iers-Britse expressionistische kunstschilder. Zijn portretkunst weerspiegelt niet de buitenkant, maar juist de binnenkant van de persoon. Gezicht en lichaam zijn misvormd om een zo goed mogelijke indruk te geven van iemands psychische en emotionele gesteldheid. Het is die binnenkant die Porter op eenzelfde wijze probeert te vangen in zijn boek.

De hoofdstukken worden neergezet als beschrijvingen van beeldende werken maar Porter gaat verder dan ekphrasis (een kunstige, gedetailleerde beschrijving van een werk van beeldende kunst), hij beschrijft namelijk niet dat wat de kijker ziet in het werk, maar de achterliggende gedachten van de stervende Bacon.

'[…]lange rit, mooie dag, stevige wind, zeelucht, hier, neem een slok bier, een lange opwekkende gulp goud, de kleur van de steen, merkwaardige blik, koud eerst, ijskoud, wat hem doet denken aan zwemmen in de rivier en vlekken in de lakens, schok, schaamte, het spel met de natte sok, een dolkstoot is net zoiets, vlijmende pijn, de kleur blauw, lapis flitst door hem heen, en dan nog eens en nog eens […].'

Het werk van Porter is poëtisch en hangt van taalexperiment en associaties aan elkaar. Een diepe buiging voor het knappe vertaalwerk van Saskia van der Lingen is dan ook zeker op zijn plaats. Porter is een meester in het neerzetten van een sfeer in slechts een paar woorden en de auteur is steeds op zoek naar nieuwe vormen van taal. De korte uiteenzettingen zijn expressionistisch, evenals het beeldende werk van Bacon. Ze zijn experimenteel en proberen een chaotische binnenwereld van een stervende, kwijnende grootsheid te vangen in taal.

De taal van Porter reflecteert de aftakeling, het wegkwijnen. Bacons gedachten hangen tussen het hier en het daar, zijn niet meer helemaal volledig op deze aarde aanwezig en reflecteren een staat tussen leven en dood waarin veel verschillende beelden elkaar in een stream-of-consciousness opvolgen zonder duidelijke samenhang.

De dood van Francis Bacon is geen heel toegankelijk werk, op sommige punten lijkt het experimentele poëzie, sommige fragmenten zijn dan ineens wel weer geschreven als proza en ook samenhangender maar nog steeds vol van associatie. Porter schildert met taal en maakt een geheel eigen kunstvorm die indrukwekkend en ongrijpbaar tegelijk is.