Een nieuwe dimensie

Pat Barker (1943) is een van de belangrijkste hedendaagse Britse schrijvers met een indrukwekkend oeuvre. Meest bekend is de wereldwijd geprezen ‘Regeneration’-trilogie, maar Barker schreef in totaal vijftien romans en mocht verschillende literaire prijzen in ontvangst nemen. Zo won ze de Man Booker Prize en de Guardian Fiction Prize. Haar nieuwste roman stond wekenlang op de Sunday Times-bestsellerlijst. De roman werd naar het Nederlands vertaald door Eefje Bosch en De stilte van de vrouwen verscheen dit jaar bij uitgeverij Ambo | Anthos.     

Iedereen kent het verhaal van Achilles en de Trojaanse oorlog. Hoe Agamemnon zijn veroverde buit (vrouw) moest teruggeven aan de priester van Apollo en vervolgens het meisje, de veroverde Briseïs, afpakte van Achilles. Hoe Achilles weigerde verder te vechten en zat te mokken in zijn tent terwijl de Grieken om hem heen afgeslacht werden. Hoe zijn vriend Patroclus in zijn wapenrusting het veld betrad en stierf en hoe Achilles wraak nam door de Trojaanse Hector te vermoorden en eindeloos achter zijn wagen rondom de stad Troje sleepte.    

‘Ook al sloeg het, in mijn ogen en in die van iedereen, helemaal nergens op dat de twee machtigste mannen uit het Griekse leger ruzie kregen over een meisje.’    

De Trojaanse oorlog, een oorlog die begon om een vrouw, Helena, en waarin vervolgens duizenden vrouwen oorlogsbuit en slaaf werden gemaakt, maar stilte siert een vrouw bij de oude Grieken en daarom horen we hun verhaal nooit. Tot De stilte van vrouwen, waarin het perspectief van de vrouwen, met name dat van Briseïs, tot slaaf van Achilles gemaakt, wordt uitgelicht.    

‘Achteraf gezien voelde het alsof ik niet alleen had proberen te ontsnappen uit het kamp maar ook uit het verhaal van Achilles, en dat het me niet was gelukt. Omdat dit, vergis je niet, zijn verhaal was – zíjn woede, zíjn verdriet, zíjn verhaal.’    

De roman van Barker is een hervertelling van het beroemde verhaal, maar de vertelling is niet zo radicaal als je op het eerste gezicht wellicht zou verwachten. We horen één vrouwelijk perspectief, dat van Briseïs, maar ook het mannelijke perspectief - in de meeste gevallen dat van Achilles - krijgt een plaats. Barker maakt daarmee een genuanceerde versie van wat altijd het heldenverhaal van de machtigste Griekse krijger is geweest.    

Zo ziet Briseïs Achilles natuurlijk niet als held, maar als de moordenaar van haar man en broers, iemand waarmee ze nu gedwongen het bed moet delen. Achilles’ reputatie als held komt ook op losse schroeven te staan wanneer Briseïs vertelt over zijn afhankelijkheid van zijn moeder, die hij keer op keer zoekt in de zee – Thetis, zijn moeder was een zeegodin – maar ook wanneer hij seks heeft met Briseïs wanneer zij net in de zee gezwommen heeft. Een zwakke ijdeltuit en tegelijk een van de beste krijgers die de Grieken ooit gekend hebben.    

Briseïs laat ons nog meer ongenadige details van het leven voor vrouwen in de Griekse kampen zien en Barker bewijst dat een vrouwelijk perspectief op geen enkele manier zoetsappig of pathetisch hoeft te zijn. De kracht van de vrouwen die doen wat ze moeten doen om te overleven spreekt uit De stilte van de vrouwen.    

Wat Barker siert is dat ze niet probeert om elke vraag of elk gat in het verhaal in te vullen of op te lossen. Sommige zaken zullen altijd betwistbaar of onbeantwoord blijven en op een subtiele manier trekt Barker haar handen af van die vragen, maar niet door ze onbenoemd te laten.    

‘Ik deed een stap naar achteren, het donker in. Ik wist dat ik ergens op was gestuit dat te intiem was om gezien te worden. Toen en later waren er altijd mensen die geloofden dat Achilles en Patroclus geliefden waren, of dat ooit waren geweest, maar wat ik die avond op het strand zag ging verder dan seks, en misschien wel verder dan liefde. Destijds begreep ik het niet – en nu misschien nog steeds niet – maar ik herkende de kracht ervan.’    

Dat Barker kan schrijven staat buiten kijf en De stilte van de vrouwen is een literair interessante exercitie om de vrouwen een stem te geven. Waar Madeline Miller met Circe een nieuw verhaal maakt over Circe, met als basis een van de reizen van Odysseus, vertelt Pat Barker in deze roman het verhaal van Achilles vanuit het perspectief van Briseïs en niet het verhaal van Briseïs en daarmee geeft ze het overbekende heldenverhaal een heel nieuwe dimensie.