Verleden, heden en toekomst

Alice Hoffman (1952) schreef al meer dan dertig romans, waaronder Het museum van zonderlinge zaken en Een verbintenis van tegenpolen. Veel van haar verhalen eindigden hoog in de Amerikaanse bestsellerlijsten, zo ook haar nieuwste roman. De wereld die we kenden, die in Nederlandse vertaling door Saskia Peterzon-Kotte verscheen bij uitgeverij Orlando.

De wereld waarin Hanni Kohn en haar dochter Lea wonen is zwart. Berlijn, 1941 en de wereld die de vrouwen kenden bestaat niet meer. Hanni besluit haar dochter weg te sturen in een poging haar leven te redden. De dochter van de rabbijn die ze om hulp vraagt, Ettie, helpt haar een zeldzame golem (een magisch Joods wezen) te creëren om Lea veilig te houden. Ava wordt tot leven gewekt uit klei en vanaf dat moment zijn de lotgevallen van Ettie, Lea en Ava onlosmakelijk met elkaar verbonden.

De Tweede Wereldoorlog is en blijft een onuitputtelijke bron van bijzondere verhalen, maar een roman van Hoffman zou geen roman van Hoffman zijn als er niet ook een magisch-realistisch tintje te vinden zou zijn. De creatie van de golem die slechts gemaakt wordt voor één doel en daarna vernietigd zal moeten, om te voorkomen dat ze zelf keuzes zal gaan maken, doet denken aan de creatie van kunstmatige intelligentie en de ethische dilemma’s die daarmee gepaard gaan.

‘Ze zou blij moeten zijn om aan de wens van haar schepster te voldoen, maar dat was veranderd. Ze had haar leven ontdekt en wilde dat niet opgeven. Ze was gehecht geraakt aan deze wereld. […] Schepsels zoals zij waren niet gemaakt om een ziel te hebben, ze waren gemaakt om naar de pijpen van hun scheppers te dansen, maar ze leefde al te lang, zoals rabbijnen altijd al waarschuwend zeiden: ze was nu sterker, onbeheersbaar, ze nam haar eigen beslissingen en trotseerde wat haar werd opgedragen.’

Op deze manier gebruikt Hoffman het verleden en haar theologische kennis om in een historisch verhaal ook thema’s van nu te laten resoneren. Daarbovenop is duidelijk dat Hoffman veel research gedaan heeft voor ze dit verhaal tot leven bracht. Zowel de geschiedenis in Berlijn aan het begin van de oorlog en de situatie in Frankrijk de rest van de oorlog zijn goed uitgediept en vele locaties zullen hen die in de Tweede Wereldoorlog geïnteresseerd zijn bekend voorkomen.

‘Het leek helemaal niet op de wereld die we kenden. Stenen, moord, luizen, hebzucht, gruwelen; vogels die uit de lucht vielen, het graf dat je voor anderen groef, het graf dat je voor jezelf groef. Er waren elke dag meer demonen.’

In De wereld die we kenden lopen de verhalen van veel verschillen personages in elkaar over en de alwetende verteller heeft bij ieder van hen een verhaal te vertellen. De rode draad is de oorlog en de dood, maar de roman vertelt vooral een verhaal over verzet, verlies en bovenal liefde. Moederliefde, kalverliefde, ware liefde en de liefde voor het leven, ondanks al zijn verschrikkingen.

Een reis die je als lezer graag nog een keer zou maken, altijd vervuld van hoop en overlevingsdrang zonder de feiten en daden uit het verleden ondergeschikt te maken. De razzia’s, angst en deporaties loeren achter elke pagina en tegelijk hebben de hoofdpersonages maar één taak; blijven leven. Voor zichzelf, voor elkaar en voor de liefde.