Toppunt van postmodernisme
Graaf Péter Esterházy van Galántha was (hij overleed in 2016) een Hongaars schrijver van adellijke afkomst. Geboren in 1950, de donkerste tijd van het communisme in Hongarije, wordt hij met zijn familie gedeporteerd om later weer terug te keren naar Boedapest waar het communistische regime langzaam milder werd. Hij ging naar een katholieke school en studeerde vervolgens wiskunde, maar liet zijn beroep als ingenieur al snel in de steek voor het schrijverschap. Er verschenen wel 30 romans van zijn hand, waarvan Geen kunst uit 2008 de een-na-laatste is.
Geen kunst is met geen mogelijkheid samen te vatten. De auteur schrijft over het schrijven van zijn eigen boeken, gecombineerd met voetbal (oud-voetballer Márton Esterházy is zijn broer) en de relatie met en het levensverhaal van zijn moeder. Voetbal is een thema in het boek en tegelijk ook de metafoor voor de (politieke) situatie in Hongarije. Esterházy noemt het “voetbal als het Grote Verhaal in het klein”, maar om het te kunnen snappen is kennis over (Hongaars) voetbal en de geschiedenis van Hongarije noodzakelijk.
Niet samen te vatten dus, maar ook onvertaalbaar. Wie een interessant boek over Hongaars voetbal denkt te gaan lezen komt bedrogen uit. Vertaler Györgyi Dandoy ‘waarschuwt’ in zijn voorwoord al voor de lastige oefening die gaat volgen. Het spel met taal en met woorden is wat er bij Esterházy centraal staat, geen verhaallijn, vooral geen ‘Groot Verhaal’. Geen kunst bestaat vooral uit ellenlange zinnen, waarin de auteur zichzelf het liefst meerdere malen lijkt tegen te spreken. Het verhaal is een en al metafoor, waardoor de beschreven geschiedenis minder heftig wordt dan hij in werkelijkheid is. Het Christelijke geloof en het communisme spelen beiden een grote rol.
Poëtisch zou je de schrijfstijl kunnen noemen, maar zeker en bovenal eclectisch, bijeen geraapt en geleend. Dubbelzinnigheden gebruikt Esterházy in de originele taal opzettelijk, de lezer wordt medeauteur van het werk door interpretatie. De auteur construeert zinnen met citaten, historische referenties en verwijzingen naar eerder eigen werk. Ook combineert hij hierin ‘high- en lowbrow’ teksten en uitdrukkingen, verleden en toekomst. Het Hongaars kent geen grammaticaal geslacht, waardoor de betekenissen uitgebreid en soms onvertaalbaar worden: “(Onvertaalbare woordspeling die stoutmoedig veronderstelt dat God Hongaars is. […].”
Esterházy speelt met woorden die dezelfde betekenis hebben, toppunt hiervan zijn de 37 synoniemen voor het woord ‘altijd’ (met als bronvermelding ‘Woordenschat van de Hongaarse taal 1998) en later de 20 synoniemen voor ‘niet eenvoudig’ in één zin. Ook is er constant sprake van een nadrukkelijk spel met werkelijkheid en fictie:
“Met mijn zusje (beter gezegd mijn broertje, nauwkeuriger: een van mijn twee broertjes, die in de romans veelal een zusje worden, van wie ik een zusje maak, niet om dieptepsychologische, eerder om praktische redenen, hooguit omwille van de dramaturgie: ik heb ons vieren niet allemaal nodig, doorgaans zijn drie richtingen voldoende) […]”
Al met al heb je als lezer dus een hele kluif aan Geen kunst, zeker als je niet helemaal thuis bent in de Hongaarse geschiedenis. Maar Esterházy bewijst ook dat je niet altijd alles hoeft te snappen om het te kunnen waarderen. Soms is het beter de frustrerende poging tot begrip niet eens te ondernemen en te aanvaarden dat iets je begrip te boven gaat. Met die instelling is de tekst van Esterházy zeker het lezen waard, vooral als je fan bent van taalspelletjes en de wonderlijke manier waarop taal zich keer op keer weet aan te passen. Voor wie Hongaars kan lezen moet dit boek in de originele taal dan helemaal een postmodernistisch hoogtepunt van genot zijn.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne Oerlemans
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
