Toppunt van postmodernisme
Graaf Péter Esterházy van Galántha was (hij overleed in 2016) een Hongaars schrijver van adellijke afkomst. Geboren in 1950, de donkerste tijd van het communisme in Hongarije, wordt hij met zijn familie gedeporteerd om later weer terug te keren naar Boedapest waar het communistische regime langzaam milder werd. Hij ging naar een katholieke school en studeerde vervolgens wiskunde, maar liet zijn beroep als ingenieur al snel in de steek voor het schrijverschap. Er verschenen wel 30 romans van zijn hand, waarvan Geen kunst uit 2008 de een-na-laatste is.
Geen kunst is met geen mogelijkheid samen te vatten. De auteur schrijft over het schrijven van zijn eigen boeken, gecombineerd met voetbal (oud-voetballer Márton Esterházy is zijn broer) en de relatie met en het levensverhaal van zijn moeder. Voetbal is een thema in het boek en tegelijk ook de metafoor voor de (politieke) situatie in Hongarije. Esterházy noemt het “voetbal als het Grote Verhaal in het klein”, maar om het te kunnen snappen is kennis over (Hongaars) voetbal en de geschiedenis van Hongarije noodzakelijk.
Niet samen te vatten dus, maar ook onvertaalbaar. Wie een interessant boek over Hongaars voetbal denkt te gaan lezen komt bedrogen uit. Vertaler Györgyi Dandoy ‘waarschuwt’ in zijn voorwoord al voor de lastige oefening die gaat volgen. Het spel met taal en met woorden is wat er bij Esterházy centraal staat, geen verhaallijn, vooral geen ‘Groot Verhaal’. Geen kunst bestaat vooral uit ellenlange zinnen, waarin de auteur zichzelf het liefst meerdere malen lijkt tegen te spreken. Het verhaal is een en al metafoor, waardoor de beschreven geschiedenis minder heftig wordt dan hij in werkelijkheid is. Het Christelijke geloof en het communisme spelen beiden een grote rol.
Poëtisch zou je de schrijfstijl kunnen noemen, maar zeker en bovenal eclectisch, bijeen geraapt en geleend. Dubbelzinnigheden gebruikt Esterházy in de originele taal opzettelijk, de lezer wordt medeauteur van het werk door interpretatie. De auteur construeert zinnen met citaten, historische referenties en verwijzingen naar eerder eigen werk. Ook combineert hij hierin ‘high- en lowbrow’ teksten en uitdrukkingen, verleden en toekomst. Het Hongaars kent geen grammaticaal geslacht, waardoor de betekenissen uitgebreid en soms onvertaalbaar worden: “(Onvertaalbare woordspeling die stoutmoedig veronderstelt dat God Hongaars is. […].”
Esterházy speelt met woorden die dezelfde betekenis hebben, toppunt hiervan zijn de 37 synoniemen voor het woord ‘altijd’ (met als bronvermelding ‘Woordenschat van de Hongaarse taal 1998) en later de 20 synoniemen voor ‘niet eenvoudig’ in één zin. Ook is er constant sprake van een nadrukkelijk spel met werkelijkheid en fictie:
“Met mijn zusje (beter gezegd mijn broertje, nauwkeuriger: een van mijn twee broertjes, die in de romans veelal een zusje worden, van wie ik een zusje maak, niet om dieptepsychologische, eerder om praktische redenen, hooguit omwille van de dramaturgie: ik heb ons vieren niet allemaal nodig, doorgaans zijn drie richtingen voldoende) […]”
Al met al heb je als lezer dus een hele kluif aan Geen kunst, zeker als je niet helemaal thuis bent in de Hongaarse geschiedenis. Maar Esterházy bewijst ook dat je niet altijd alles hoeft te snappen om het te kunnen waarderen. Soms is het beter de frustrerende poging tot begrip niet eens te ondernemen en te aanvaarden dat iets je begrip te boven gaat. Met die instelling is de tekst van Esterházy zeker het lezen waard, vooral als je fan bent van taalspelletjes en de wonderlijke manier waarop taal zich keer op keer weet aan te passen. Voor wie Hongaars kan lezen moet dit boek in de originele taal dan helemaal een postmodernistisch hoogtepunt van genot zijn.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne Oerlemans
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
