Leve de roman!
Op 7 mei 2018 werd de 25ste Libris Literatuur Prijs uitgereikt, en wel aan Murat Isik voor zijn roman Wees onzichtbaar. Ter gelegenheid van dit jubileum voor de prijs werd door Margot Dijkgraaf (o.a. literatuurcriticus bij NRC Handelsblad) en Wouter van Gils (o.a. editor at large bij Boom uitgevers Amsterdam) de bundel Geen verlangen zonder tekort samengesteld. Hierin schreven verschillende Nederlandse auteurs en boekenvakkers over de toekomst van de Nederlandse roman.
Het resultaat is een verzameling van historische analyses, filosofische beschouwingen en humoristische beschrijvingen van de stand van zaken, nu en in de toekomst. Thema’s die door de verschillende bijdragen lopen zijn non-fictie vs. fictie, verdrijft deze eerste het laatste? Artificiële intelligentie, algoritmes en metingen bij lezer én schrijver, gaan robots straks onze boeken schrijven? Zal de roman (of zijn lezers) verdwijnen? En hoe zit het met de concurrentie van de verhalende series op Netflix?
De roman is sinds zijn geboorte (laten we hier niet discussiëren over wanneer dat precies was) al meerdere malen doodverklaard, maar geen van de schrijvers ziet de toekomst van de roman somber in. Logisch, want als je er als auteur al niet meer in gelooft, wie dan nog wel? Maar zoals Arnon Grunberg stelt: “De angst dat de roman zal sterven, die ongeveer net zo vaak geuit is als de angst dat de mensheid zal sterven, hoeft niet al te serieus te worden genomen. Misschien zullen de lezers steeds meer uitdunnen, maar romans zullen altijd worden geschreven, omdat het een bijzonder doeltreffende manier is om betekenis toe te kennen zonder anderen daarmee al te opzichtig lastig te vallen.” Mensen zullen dus altijd behoefte hebben aan verhalen.
Verhalen dus, maar verhalen en romans zijn niet hetzelfde. Bas Heijne schrijft daarover: “De Nederlandse roman zal zich steeds meer losmaken van de stervende literaire cultuur, en zal zich moeten verhouden tot de alomtegenwoordige digitale cultuur.” En ook Sytske van Koeveringe concludeert: “Verhalen zullen blijven. De vorm is alleen nog onbekend.” Waar Heijne en Van Koeveringe geen uitspraken doen over wat die nieuwe vorm dan zou kunnen zijn, staan de essays in de bundel vaak juist wel bol van de toekomstvoorspellingen.
De hilarische voorspellingen over de toekomst van de roman door Roos van Rijswijk zijn absurd en tegelijk niet ondenkbaar, omdat ze stiekem allemaal een kern van waarheid bevatten: “Wat er aan het begin van de eenentwintigste eeuw werd verstaan onder het genre ‘roman’ wordt alleen nog op middelbare scholen onderwezen. Leerlingen moeten vier achterflappen lezen voor hun lijst en worden daarover overhoord door en TeachBot.” En die robots, die zijn voor velen interessant.
Waar Grunberg een door artificiële intelligentie geschreven roman die ooit tot de klassieken gerekend zal worden een interessant gedachte-experiment vindt, is Hanna Bervoets iets sceptischer over de schrijfkunsten van robots: “Een robot vertelt niet, een robot rangschikt; soms naar willekeur, meestal naar de vraag van de markt. Vervaardigde Ik, robot een Nederlandse roman, dan kende ik de problemen van mijn personages niet. […], mijn werk krijgt úw betekenis, niet de mijne; ik heb geen intenties.”
De toekomst krijgt helemaal een stem in het ‘Juryrapport’ van de Libris Literatuur Prijs 2028, geschreven door René Appel. Hij voorspelt (en met hem ook de meeste andere schrijvers in de bundel) een minder strikte scheiding van de genres; literatuur en thrillers en literatuur en fantasy zullen steeds meer in elkaar gaan overlopen. Ook voorspelt het juryrapport meer ruimte voor diversiteit. Schrijvers met een migratieachtergrond zullen in 2028 sterker vertegenwoordigd zijn, daar is met Isik al een eerste stap in gezet. Grenzen doorbreken lijkt de toverformule om de Nederlandse roman een glorierijke toekomst te bieden, maar tegelijk vinden we in het juryrapport terug dat self-publishing zorgt voor overproductie. De traditionele uitgeverij verliest aan terrein en dat is kwalijk te noemen. Ook de boekhandel heeft moeite zich staande te houden en concurreert met nieuwe platformen, leesclubs zullen uitgroeien tot lezerscommunity’s.
Typisch aan het relaas is dat de traditionele uitgeverij en boekhandel, ondanks alle veranderingen, nog steeds als het hoogst haalbare gezien worden. Ook alleen als ebook uitgegeven romans mogen in 2028 meedingen naar de Libris Prijs, maar zij worden weggezet als ‘slordig uitgegeven en nauwelijks geredigeerd’. Vervolgens volgt een voorspelling van de shortlist, waarin ook genderneutrale auteurs een plek krijgen.
De voorspellingen zijn dus zeker niet schrikbarend. De verschillende stemmen zetten de lezer (en literatuurwetenschapper) wel aan het denken. Het literaire bolwerk wordt, niet geheel verrassend, angstvallig in stand gehouden. Over innovatie in het boekenvak hoor je niemand en nieuwe vormen als fanfictie worden maar door een enkeling genoemd, vaker worden nieuwe vormen heel voorzichtig geopperd als een eventuele mogelijkheid.
Genres zullen steeds meer overlappen en verhalen blijven belangrijk is kort door de bocht de samenvatting van de heersende mening binnen de bundel. De vraag is of we over tien jaar kunnen zeggen dat de auteurs van deze bundel gelijk hadden of dat we om deze – nu redelijk vooruitstrevende – zullen glimlachen vanwege de naïviteit. Al met al geeft de bundel een mooi tijds- en toekomstbeeld van de Nederlandse roman. Leve de roman!
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne Oerlemans
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
