Leve de roman!
Op 7 mei 2018 werd de 25ste Libris Literatuur Prijs uitgereikt, en wel aan Murat Isik voor zijn roman Wees onzichtbaar. Ter gelegenheid van dit jubileum voor de prijs werd door Margot Dijkgraaf (o.a. literatuurcriticus bij NRC Handelsblad) en Wouter van Gils (o.a. editor at large bij Boom uitgevers Amsterdam) de bundel Geen verlangen zonder tekort samengesteld. Hierin schreven verschillende Nederlandse auteurs en boekenvakkers over de toekomst van de Nederlandse roman.
Het resultaat is een verzameling van historische analyses, filosofische beschouwingen en humoristische beschrijvingen van de stand van zaken, nu en in de toekomst. Thema’s die door de verschillende bijdragen lopen zijn non-fictie vs. fictie, verdrijft deze eerste het laatste? Artificiële intelligentie, algoritmes en metingen bij lezer én schrijver, gaan robots straks onze boeken schrijven? Zal de roman (of zijn lezers) verdwijnen? En hoe zit het met de concurrentie van de verhalende series op Netflix?
De roman is sinds zijn geboorte (laten we hier niet discussiëren over wanneer dat precies was) al meerdere malen doodverklaard, maar geen van de schrijvers ziet de toekomst van de roman somber in. Logisch, want als je er als auteur al niet meer in gelooft, wie dan nog wel? Maar zoals Arnon Grunberg stelt: “De angst dat de roman zal sterven, die ongeveer net zo vaak geuit is als de angst dat de mensheid zal sterven, hoeft niet al te serieus te worden genomen. Misschien zullen de lezers steeds meer uitdunnen, maar romans zullen altijd worden geschreven, omdat het een bijzonder doeltreffende manier is om betekenis toe te kennen zonder anderen daarmee al te opzichtig lastig te vallen.” Mensen zullen dus altijd behoefte hebben aan verhalen.
Verhalen dus, maar verhalen en romans zijn niet hetzelfde. Bas Heijne schrijft daarover: “De Nederlandse roman zal zich steeds meer losmaken van de stervende literaire cultuur, en zal zich moeten verhouden tot de alomtegenwoordige digitale cultuur.” En ook Sytske van Koeveringe concludeert: “Verhalen zullen blijven. De vorm is alleen nog onbekend.” Waar Heijne en Van Koeveringe geen uitspraken doen over wat die nieuwe vorm dan zou kunnen zijn, staan de essays in de bundel vaak juist wel bol van de toekomstvoorspellingen.
De hilarische voorspellingen over de toekomst van de roman door Roos van Rijswijk zijn absurd en tegelijk niet ondenkbaar, omdat ze stiekem allemaal een kern van waarheid bevatten: “Wat er aan het begin van de eenentwintigste eeuw werd verstaan onder het genre ‘roman’ wordt alleen nog op middelbare scholen onderwezen. Leerlingen moeten vier achterflappen lezen voor hun lijst en worden daarover overhoord door en TeachBot.” En die robots, die zijn voor velen interessant.
Waar Grunberg een door artificiële intelligentie geschreven roman die ooit tot de klassieken gerekend zal worden een interessant gedachte-experiment vindt, is Hanna Bervoets iets sceptischer over de schrijfkunsten van robots: “Een robot vertelt niet, een robot rangschikt; soms naar willekeur, meestal naar de vraag van de markt. Vervaardigde Ik, robot een Nederlandse roman, dan kende ik de problemen van mijn personages niet. […], mijn werk krijgt úw betekenis, niet de mijne; ik heb geen intenties.”
De toekomst krijgt helemaal een stem in het ‘Juryrapport’ van de Libris Literatuur Prijs 2028, geschreven door René Appel. Hij voorspelt (en met hem ook de meeste andere schrijvers in de bundel) een minder strikte scheiding van de genres; literatuur en thrillers en literatuur en fantasy zullen steeds meer in elkaar gaan overlopen. Ook voorspelt het juryrapport meer ruimte voor diversiteit. Schrijvers met een migratieachtergrond zullen in 2028 sterker vertegenwoordigd zijn, daar is met Isik al een eerste stap in gezet. Grenzen doorbreken lijkt de toverformule om de Nederlandse roman een glorierijke toekomst te bieden, maar tegelijk vinden we in het juryrapport terug dat self-publishing zorgt voor overproductie. De traditionele uitgeverij verliest aan terrein en dat is kwalijk te noemen. Ook de boekhandel heeft moeite zich staande te houden en concurreert met nieuwe platformen, leesclubs zullen uitgroeien tot lezerscommunity’s.
Typisch aan het relaas is dat de traditionele uitgeverij en boekhandel, ondanks alle veranderingen, nog steeds als het hoogst haalbare gezien worden. Ook alleen als ebook uitgegeven romans mogen in 2028 meedingen naar de Libris Prijs, maar zij worden weggezet als ‘slordig uitgegeven en nauwelijks geredigeerd’. Vervolgens volgt een voorspelling van de shortlist, waarin ook genderneutrale auteurs een plek krijgen.
De voorspellingen zijn dus zeker niet schrikbarend. De verschillende stemmen zetten de lezer (en literatuurwetenschapper) wel aan het denken. Het literaire bolwerk wordt, niet geheel verrassend, angstvallig in stand gehouden. Over innovatie in het boekenvak hoor je niemand en nieuwe vormen als fanfictie worden maar door een enkeling genoemd, vaker worden nieuwe vormen heel voorzichtig geopperd als een eventuele mogelijkheid.
Genres zullen steeds meer overlappen en verhalen blijven belangrijk is kort door de bocht de samenvatting van de heersende mening binnen de bundel. De vraag is of we over tien jaar kunnen zeggen dat de auteurs van deze bundel gelijk hadden of dat we om deze – nu redelijk vooruitstrevende – zullen glimlachen vanwege de naïviteit. Al met al geeft de bundel een mooi tijds- en toekomstbeeld van de Nederlandse roman. Leve de roman!
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne Oerlemans
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
