Een depressief perspectief

David Vann (1966) werd geboren in Alaska, zijn vader pleegde zelfmoord. Over die zelfmoord schreef hij zijn wereldwijd succesvolle debuutroman Legende van een zelfmoord. Later verschenen romans met andere thema’s, zoals Caribou Island en Aquarium. In 2019 verscheen bij De Bezige Bij de nieuwste roman van Vann: Heilbot op de maan, vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen. Exclusief in deze Nederlandse uitgave van de roman zijn zeven korte verhalen opgenomen die het verhaal omlijsten.

Ook Heilbot op de maan gaat over de depressie en de zelfmoord van de vader van de auteur. In zijn voorwoord schrijft Vann hierover dat nieuwe feiten in het licht van de zelfmoord van zijn vader, namelijk dat hij in eerste instantie van plan was ook zijn vrouw en misschien zelfs zijn kinderen mee de dood in te nemen, hem leidden tot een nieuwe roman. Vann gebruikt zijn schrijven als verwerking of afsluiting.

Jim Vann trekt naar zijn broer Doug in Californië, die voor hem zal zorgen en op aanraden van Jims psychiater voornemens is zijn broer geen moment uit het oog te verliezen. Maar Jim heeft zo zijn eigen ideeën en gaat op zoek naar zijn ex. Voortgestuwd door zijn eigen gedachten is er voor Jim geen andere uitweg dan het einde.

Als lezer weet je dus hoe het verhaal gaat aflopen, ook Jim weet hoe zijn verhaal gaat aflopen. De vraag is alleen wanneer. Vann maakt de gewaagde keuze om het verhaal vanuit het perspectief van Jim te vertellen en niet vanuit Doug of David zelf. Hierdoor kruip je in het hoofd van de depressie, van iemand die niet geholpen wil of kan worden en dat is knap. Toch zorgt het ook voor enige stilstand in het verhaal, er gebeurt weinig. De lezer wordt niet meegenomen in het verhaal, ondanks de continue dreiging van de .44 magnum op de achtergrond. Veel motieven, zoals dit pistool, komen verschillende keren terug in de tekst van Vann maar verder blijft het verhaal voor het grootste gedeelte oppervlakkig en banaal.

“Een kleine opleving, als de zelfmoordenaar zich iets beter voelt en de kracht heeft om het eindelijk te doen. Hij weet inmiddels te veel van zelfmoordpatronen en statistieken, en hij heeft al die tijd zichzelf geobserveerd en becommentarieerd.”

Toch zitten er zeker ook diepere lagen in het verhaal. Zo zit er tussen de regels door wel degelijk kritiek op de Amerikaanse maatschappij in, kritiek op het wapenbezit, het geloof en de huidige president. Thema’s en motieven als rouw, het hiernamaals, het geloof en de jacht komen verschillende keren voor. Er wordt gereflecteerd op depressie en zelfmoord, Jim lijkt zijn eigen positie erg goed te begrijpen, evenals die van zijn onmachtige familieleden en geliefden.

“Die ernstige blik van haar, ze gelooft het allemaal en wil helpen. Is je moeder niet de laatste aan wie je denkt, als het einde komt, hoe dan ook? Waarom kan zij niet meer doen? Waarom kunnen familieleden niets tegenhouden, niks bereiken?”

Het is een goede keuze geweest van de uitgever om de korte verhalen in het boek op te nemen. Hierin zien we dezelfde personages en thema’s terugkeren. De lezer krijgt op die manier ook andere perspectieven te zien en leert wat meer over de personages in Jims leven. Het telefoongesprek met zijn ex Jeannette krijgt een eigen perspectief, maar ook de jacht speelt een belangrijke rol, zowel in de roman als in een van de verhalen. Het verhaal krijgt op die manier veel meer facetten en sluit in zijn geheel goed aan bij de debuutroman van Vann.

Heilbot op de maan is een roman waar je zelf een beetje naargeestig van wordt en dat heeft Vann perfect weten te vangen in zijn verhaal. Het is beklemmend hoe hij de depressie en zelfmoord weet weer te geven en er zelfs enigszins begrip voor lijkt op te kunnen brengen. De depressieve Jim zal de lezer nog lang in gedachten achtervolgen.