Een nostalgisch weerzien met dank aan de vleermuizen

Marieke Lucas Rijneveld brak internationaal door met De avond is ongemak na het winnen van de International Booker Prize 2020. Eerder werd het prozadebuut bekroond met de ANV Debutantenprijs. Ook voor zijn dichtbundels en de tweede roman Mijn lieve gunsteling ontving Rijneveld diverse prijzen. Rijneveld groeide op in een gereformeerd boerengezin in Noord-Brabant en werkt naast zijn bestaan als schrijver op een melkveebedrijf.

Het warmtefort is het Boekenweekessay dat ter gelegenheid van de Boekenweek 2022 verschijnt. Het thema van de Boekenweek is 'Eerste liefde'. Rijneveld laat zien dat er in een leven, hoe jong ook, veel eerste liefdes bestaan. Hij bezoekt basisschool De Regenboog in Nieuwendijk om afscheid te nemen van het leegstaande pand, dat niet gesloopt kan worden omdat er zich een kolonie vleermuizen heeft gevestigd.

Stichting CPNB schrijft over het thema: 'Een eerste liefde overspoelt je met gevoelens en verlangens die je eerder nog niet kende. Een nieuwe wereld vol behoeften, driften en onzekerheden openbaart zich.' Rijneveld laat in Het warmtefort op prachtige wijze zien hoe waar dit is en dat dit niet alleen voor de liefde voor anderen geldt.

'Het moet het begin zijn geweest van mijn liefde voor literatuur. Er gingen werelden open waarin ik liever vertoefde dan in de ware wereld. Ik leerde hier hoe je kunt wonen in taal, kunt wonen in een verhaal.'

De basisschool is waar de liefde voor lezen, voor verhalen en de fantasie voor het eerst ontdekt wordt. Van Woeste Willem tot Bert en Ernie en ook vooral Matilda van Roald Dahl. Rijneveld gebruikt het verhaal van Dahl als wegwijzer door zijn herinneringen aan de eigen schooltijd en zijn ontwikkeling als mens.

'[…], de echte magie zit in het autonoom durven zijn, in het opkomen voor jezelf, in het tegen de stroom in durven zwemmen en je niet langer meer een drenkeling voelen.'

Een ontwikkeling die zonder de liefde voor de juf niet had kunnen plaatsvinden. In Het warmtefort steekt er namelijk één eerste liefde ver boven alle anderen uit: de liefde voor de juffen (en meesters). Zij maken dat kinderen zich geliefd, maar vooral ook gezien voelen. Alles is Rijneveld bereid te doen voor de glimlach van de juf en zij is dan ook de enige die hem lijkt te begrijpen. De juf op school wordt een tweede moeder en de herinneringen aan de schooltijd zijn vol nostalgie.

'De juf vulde op wat ik zo miste: iemand die me de wereld toonde, die me bij de hand nam en die het niet erg vond dat ik anders was dan andere kinderen.'

De parallellen met het verhaal over Matilda en Juffrouw Engel (en de kwaadaardige juffrouw Bulstronk) maken het essay van Rijneveld dubbel nostalgisch. Niet alleen doet het terugdenken aan de eigen basisschooltijd, de eigen juffen en meesters, maar ook aan de ontdekking van verhalen en de wondere wereld van Roald Dahl.

De ode aan de eerste liefde, de ode aan de juf – wie eerder iets van Rijneveld las zal de zorgvuldig gekozen taal herkennen en waarderen, maar de stijl die in dit essay gehanteerd wordt is wel degelijk anders dan die van de dichter en prozaïst Rijneveld. De herinneringen aan deze eerste liefde hebben geen ingewikkeld spel met taal nodig om de lezer met een glimlach achter te laten.