Kunst en meisjes

De romancyclus Op zoek naar de verloren tijd van Marcel Proust (1871-1922) is waarschijnlijk een van de bekendste uit de wereldliteratuur. De Nederlandse vertaling, van de hand van Philippe Noble en Désirée Schyns en ingeleid en geannoteerd door Ieme van der Poel en Ton Hoenselaars, verscheen bij De Bezige Bij.    

In de schaduw van meisjes in bloei is het tweede deel van de romancyclus, waarin, net als in het eerste deel De kant van Swann, de ontwikkeling van het hoofdpersonage naar volwassene centraal staat. Vandaag de dag zouden we de twee eerste delen een coming-of-age-verhaal noemen, maar dat is een term die Proust waarschijnlijk zelf niet gehanteerd zou hebben.    

‘Dankzij dergelijke ontmoetingen ontdekt de verteller gaandeweg dat niemand is wie hij op het eerste gezicht lijkt, onverschillig of het nu om kwesties van smaak, afkomst of seksuele voorkeur gaat.’    

De inleiding door Ieme van der Poel geeft de lezer weer een hoop welkome handvaten om aan deze tweede dikke pil van de cyclus te beginnen. Personage Swann, die de lezer uit het eerste deel kent, maakt zijn opwachting ook in het eerste deel van deze tweede roman. Swann is echter een heel andere persoon geworden, hij past zijn vrienden- en kennissenkring aan de klasse en de status van de vrouw waarmee hij trouwt aan. De lezer kent de liefdesgeschiedenis tussen Odette en Swann uit het eerste deel. In dit tweede deel maken we kennis met de liefde van het ik-personage voor hun dochter, Gilberte.    

‘Een en dezelfde mens beweegt zich in diverse fases van zijn leven op verschillende treden van de maatschappelijke ladder en in kringen die niet per definitie steeds hoger zijn; […].’    

De veranderlijkheid van mensen en hun positie komt dus erg naar voren, daarmee lijkt Proust zijn tijd vooruit. Ook op het gebied van genderverschuivingen en seksualiteit is het werk van Proust actueler dan je misschien op het eerste gezicht zou denken. Genderidentiteit is bij Proust flexibel en nooit vastomlijnd.     

De meisjes waarnaar in de titel van dit tweede deel verwezen wordt komen pas ten tonele in de laatste tweehonderd pagina’s van de roman. Het hoofdpersonage wordt ziek in Parijs en reist met zijn grootmoeder naar de badplaats Balbec om op krachten te komen. In het hotel en de badplaats maakt hij, en daarmee ook de lezer, kennis met verschillende personages die allemaal hun eigenaardigheden en bijzonderheden hebben en in lange beschrijvingen worden voorgesteld. Het is echter een groep meisjes, in de bloei van hun leven, waar het hoofdpersonage helemaal van ondersteboven raakt.    

‘Ik was op geen van de meisjes verliefd doordat ik dat op allen was, en toch was een mogelijke ontmoeting met hen het enige betoverende element van mijn dagen, het enige waardoor ik verwachtingen kreeg van het soort dat geen enkel obstakel schuwt, en waarop vaak machteloze woede volgde als ik de meisjes niet had gezien.’    

Het hoofdpersonage heeft zelf ondertussen de droom opgevat om ook schrijver te worden. Opvallend is dat Proust verwijst naar heel veel (in zijn tijd) hedendaagse kunstenaars, kunstwerken en schrijvers. Dat maakt In de schaduw van meisjes in bloei ook een heel interessant boek voor wie geïnteresseerd is in de opvattingen over kunst aan het begin van de twintigste eeuw. Ook uit dit tweede deel blijkt maar weer dat, hoewel Proust zelf nooit een roman heeft willen schrijven die als historisch of feitelijk gezien kan worden, zijn werk toch een schat van informatie bevat voor wie op zoek is naar meer informatie over het leven in Frankrijk in die periode.    

De schrijfstijl van Proust went langzaam, de nieuwe vertaling helpt daar erg goed bij. De roman is goed leesbaar en voorzien van een uitgebreid notenapparaat ter toelichting bij de tekst. Snel lezen kun je de cyclus niet, maar wie een beetje zijn best doet komt de meest prachtige metaforen en constructies tegen en dat maakt de tijdsinvestering zeker de moeite waard.