Een nieuw geheugen

De Duitse Judith Schalansky (1980) schrijft boeken en ontwerpt ze ook zelf; voor deze vormgeving ontving ze verschillende prijzen. Ook voor Inventaris van enkele verliezen is het resultaat prachtig. Het sobere omslagontwerp en de zwart-op-zwart gedrukte kartonnen pagina’s tussen de verhalen geven het boek een melancholische uitstraling. ‘Een treur- en troostboek,’ noemt Schalansky haar nieuwe bundel dan ook in een brief aan haar lezers.

In Nederland verschenen eerder de boeken De lessen van mevrouw Lohmark (2012) en De atlas van afgelegen eilanden (2014) van haar hand. In 2020 verscheen, in de Nederlandse vertaling door Goverdien Hauth-Grubben, Inventaris van enkele verliezen bij Meridiaan Uitgevers. 

Inventaris van enkele verliezen is veel dingen. Om te beginnen een verhalenbundel met verhalen over verdwenen zaken. Vergane schilderijen en bouwwerken, verdwenen personen en diersoorten, zoekgeraakte geschriften en samenlevingen. Toch blijven er altijd lege plekken of fragmenten over die de literatuur en de vertelkunst in staat stellen er een verhaal van te maken, en daarmee het verleden opnieuw uit te vinden en nieuw leven in te blazen. 

‘De mythe is immers de hoogste vorm van alle werkelijkheden en, zo dacht ik even, de bibliotheek het ware schouwtoneel van de wereldgeschiedenis.’ 

De verhalen zijn een verzameling missende dingen en tegelijk vormt het vertelde een fictieve garantie voor de toekomst. In de poging dat wat niet meer is weer vorm en geest te geven, klinkt in deze bundel een oude ziel. Een ziel op zoek naar een verleden dat niet meer bestaat; de DDR, de Griekse en Romeinse oudheid en talloze andere plekken en personen vinden hun plek in dit nieuwe geheugen. 

Zoals in elke verzameling bevat de bundel van Schalansky sterke en minder sterke verhalen, maar wat opvalt is vooral de verscheidenheid binnen de verhalen. Elk verhaal is geschreven in een andere literaire stijl en een ander genre. Deze afwisseling in schrijfstijl maakt de bundel als geheel interessant. Een verhalenbundel als experiment, als ruimte om te excelleren in het een en wellicht te falen in iets anders, maar het eindresultaat is bewonderenswaardig. 

‘Het onttoveren van de wereld was tenslotte het grootste van alle sprookjes. Het magisch denken van een kind was sterker dan elke statistiek, elk ervaringsgegeven. Een aftelrijmpje was ineens waar, en een spleet op het tegelpad de onuitsprekelijke verschrikking, en wie erop trapte was reddeloos verloren. Van de mythe kon je alleen maar verliezen.’ 

In alle verhalen valt het oog voor detail op, soms beschreven in lange zinnen met ingewikkelde woorden en veel bijvoeglijke naamwoorden, soms slechts in een enkel woord aanwezig, maar altijd een belangrijk onderdeel van het gezegde. De wereld die Schalansky in haar korte verhalen oproept, verschijnt op deze manier zonder problemen voor het geestesoog van de lezer. 

Inventaris van enkele verliezen is de moeite waard om de tijd voor te nemen, elk verhaal als los verhaal te bestuderen en het zonder verwachting over je heen te laten komen. Denkend aan dat wat we verloren, als mensheid, als individu, maar ook aan wat we nog te winnen hebben; zo veel mooie verhalen.