Filosofische diepgang en ingewikkeld taalgebruik

Mensheid is een brief aan jou is een dun boekje, maar laat de omvang je niet misleiden. Iets anders dan een diepgaand verhaal was namelijk niet te verwachten bij auteur en filosoof Govert Derix die in totaal al meer dan dertig boeken over zorg, filosofie, duurzaamheid en nieuwe manieren van werken publiceerde. In 2010 verscheen zijn eerste roman; De wereldomwandelaar, waarop Sterrenmoord en Gods Geschenk volgden. Zijn nieuwste roman vergt veel concentratie en een groot denkvermogen van de lezer.  

Mensheid is een brief aan jou kan misschien wel het best omschreven worden als een filosofisch portret van onze tijd. De vondst van een lijk aan een Zwitsers meer veroorzaakt een golf van besef over de hele wereld; God is dood. Ondertussen overleeft Fred een val uit een vliegtuig en verdwijnt het jonge meisje, Helena, op mysterieuze wijze in de bergen.  

Hoe verhouden al deze verhaallijnen zich tot elkaar? Derix houdt deze vraag lang in het midden. Door zijn verhaal op te delen in 123 korte fragmenten blijft de lezer in onzekerheid. De vele ontbrekende details en weggelaten elementen maken van het verhaal een cryptische puzzel. Ook blijven een aantal zaken onopgelost of niet uitgelegd door de auteur, hierdoor blijft vooral een idee van verwarring en onnodige complexiteit hangen na het lezen.  

De filosofie speelt een grote rol in dit boek waarin de dood van God en de noodsituatie van een steeds verder aftakelende aarde en mensheid centraal staan. Ook de godsdienst komt dus meermaals terug, heel duidelijk ook in de verwijzing naar Bijbelse taferelen. Bijvoorbeeld de twaalf leerlingen van de duurzaamheidsleer van Fred, die zelf om een onduidelijke reden zijn verhaal niet meer mag verkondigen in de Europese top. Vervolgens valt Fred uit een vliegtuig en ervaart even later letterlijk een wederopstanding door deze val op onmogelijke wijze te overleven.  

Maar soms slaat de auteur door in zijn filosofische invalshoek. Er wordt gestrooid met namen van denkers en hun ideeën en het taalgebruik slaat op sommige punten om van filosofisch naar melodramatisch: 'Ze beleefden een bevrijding, zonder exact te kunnen beschrijven waarvan ze verlost werden. Schaduw van het onzegbare, verlangen van flora en fauna, aangrijpend met een vrede en wreedheid van eeuwen.' De dichter in Derix eindigt sommige fragmenten ook nog met een paar dichtregels.  

Uit het verhaal spreekt ook een vorm van idealisme. 'Een wereld zonder goden is een wereld met steeds minder oorlogen en geweld.' Een wereld dus zonder strijden uit Gods naam, maar wel een wereld met nieuwe ervaringen. Hier is de reflectie op taal als middel op zijn plaats. Verschillende keren hebben de personages in het verhaal ervaringen waarbij de reikwijdte van de taal die zij kenden tekort schiet. Taal is soms niet genoeg, maar het is het enige dat de mens heeft om te proberen vat te krijgen op zaken die hem onbekend zijn. 'Eerst de ervaring, dan het woord. Of is de menselijke geest al zo door woorden gevormd dat ook nieuwe ervaringen zich vormen naar vertrouwde woorden?'  

Derix stipt in zijn 167 pagina’s tellende roman dus heel veel interessante gedachten en vragen aan, zaken waar je als lezer een leven lang over na kunt denken. Hoewel Mensheid is een brief aan jou dus zeker geen gemakkelijk boek is en ook niet altijd even lekker wegleest, is het voor de filosofieliefhebbers en de taalpuristen onder ons zeker de moeite waard om eens mee te worstelen.