Liefde als sociaal experiment

Daan Heerma van Voss is historicus en schrijver. Hij schreef onder andere voor NRC Handelsblad, Vrij Nederland en The New York Times. In 2010 debuteerde hij bij uitgeverij Atlas met de roman Een zondagsman, die werd genomineerd voor de Anton Wachterprijs. Na verschillende andere romans volgde er in 2015 een thriller samen met broer Thomas en later dat jaar kwam het reisessay Een verlate reis uit. Zijn nieuwste boek verscheen in mei 2018 bij De Bezige Bij en draagt de titel Noem het liefde.

Hoofdpersonages zijn Tomas (34) en het meisje A. (18). Tomas valt als een blok voor het jongere meisje A., al weet hij dat het leeftijdsverschil en meer nog hun totaal verschillende kijk op de liefde hen vroeg of laat op zal breken. Bij wijze van sociaal experiment en om zijn stervende vriend Adriaan een plezier te doen besluit Tomas om een verslaglegging te maken van de liefde tussen hem en het meisje A, met alle gevolgen van dien.

Van Voss weet hoe te schrijven. In soepele zinnen en hedendaags taalgebruik zet hij de relatie tussen zijn twee hoofdpersonages geloofwaardig uiteen. Het taalgebruik van het jonge meisje A. wijkt duidelijk af van dat van de oudere Tomas, evenals hun gedachten over liefde. Die wisselingen in register zijn subtiel, maar maken de personages echt. Die echt- en geloofwaardigheid wordt versterkt door het gegeven dat de personages alles behalve perfect zijn. Het meisje A. is af en toe niet meer dan een gruwelijk irritant kind, daar waar de mijmerende Tomas als een zak uit de hoek komt.

Het grootste thema is natuurlijk liefde. Waar het over de liefde gaat zijn clichés bijna niet te vermijden, daar is Van Voss en zelfs het meisje A. zich duidelijk van bewust. “‘Het vaststellen dat iets een cliché is, brengt je niet verder,’ antwoordde ze. ‘Je kunt het cliché niet schrappen, niet doorstrepen, niet vervangen door een betere formulering. Dit is het. Zo is het. Het cliché is er. Uiteindelijk is dat wat liefde is: een cliché.’” De benoeming en vervolgens de ontkrachting van het cliché gedurende het hele boek en de reflectie daarop door de hoofdpersonages vanuit hun eigen ervaringen en referentiekader maakt het boek interessant en zet de lezer aan het denken over een eigen definitie van liefde. “Het is alsof we het begrip liefde aan het uitwringen zijn, met als doel de grenslijnen ervan net zo lang op te rekken tot ze knappen.”

Noem het liefde is een boek met ontelbaar veel lagen, te veel om in één recensie te bespreken, maar belangrijk is nog wel om te benoemen dat het een verhaal over de generatie van nu is. Een liefde in de tijd van sociale media, Tomas vergelijkt zijn eigen liefde met die van zijn ouders: “Hun liefde was zelfvoorzienend geweest, immuun voor invloeden van buiten, een zichzelf in stand houdende energiebron. Het meisje A. en ik daarentegen, wij hadden voortdurend externe prikkels nodig, en voorbeelden om naar te leven. Hun ideaal was een creatie, ons ideaal was een kopie.” Die externe prikkels zijn in het leven anno 2018 niet meer weg te denken. Successen worden gedeeld, gevierd en de mislukkingen blijven aan het zicht onttrokken.

Het meisje A. maakt via De Sims een betere, geslaagdere versie van hun eigen relatie. “Om de paar uur stuurde ze me een update van onze virtuele liefde, met bijbehorende screenshots. De digitale versies van onszelf volgden het ideale pad van de liefde: ze werden ouder, voegden zich naar elkaars volwassenheid, verdienden bakken met geld.” Het digitale tegenover de werkelijkheid speelt een grote rol, maar ook de huidige werkelijkheid ontkomt niet aan de nodige overpeinzingen of kritiek. “Misschien had het iets met de tijdgeest te maken: met de extreem hoge eisen die meisjes en vrouwen aan zichzelf stelden, het gevoel altijd en overal beoordeeld te worden, gebukt als ze gingen onder het vooruitzicht ofwel glorieus te zullen slagen ofwel te schande te worden gemaakt door mislukking. Een leven zonder nuance en zonder vangnet.”

Noem het liefde is dus zeker de moeite van het lezen (en herlezen) waard. Het is geen standaard liefdesverhaal, maar wel een verhaal over de liefde en wat die voor mensen van verschillende generaties betekent. De nieuwe roman van Van Voss is daarbovenop nog zoveel meer dan dat; een bijna filosofisch werk in heldere taal. Hoe dan ook de moeite waard.